Ν.Γ. Λυκομήτρος: "Κάθε άνθρωπος ορίζει με τον δικό του τρόπο την έννοια της απώλειας και επηρεάζεται σε διαφορετικό βαθμό από τις διάφορες μορφές αυτής".

 

1. Η συλλογή σας ασχολείται με σοβαρά κοινωνικά ζητήματα, όπως η έμφυλη βία και η πυρηνική απειλή. Τι σας ώθησε να επιλέξετε αυτά τα θέματα και ποια ήταν η πηγή έμπνευσής σας;

Είναι σαφές ότι τόσο το θέμα της έμφυλης βίας όσο και το θέμα της πυρηνικής απειλής επανέρχονται διαρκώς με εκκωφαντικό τρόπο στην επικαιρότητα. Σχεδόν καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες νέων περιστατικών έμφυλης βίας (κατά κύριο λόγο γυναικοκτονιών), ενώ ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος και οι μάχες γύρω από το πυρηνικό εργοστάσιο της Ζαπορίζια επανέφεραν με τον πλέον δραματικό τρόπο στο προσκήνιο το ζήτημα της πυρηνικής απειλής.

Βεβαίως, όταν έγραψα τα ποιήματα τα οποία αναφέρονται σε αυτά τα ζητήματα, ήτοι το ποίημα «Stilnox (Η Δικαιοσύνη είναι τυφλή)» και το ποίημα «Φουκουσίμα: Μια ελεγεία σε εβένινο φόντο», η αφορμή δόθηκε από πραγματικά περιστατικά, δηλαδή από τον βιασμό της Καναδής δημοσιογράφου Natalie Karneef και από το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας. Πρόκειται για δύο περιστατικά τα οποία με συγκλόνισαν και με «ανάγκασαν» να αναφερθώ σε αυτά. Τα εν λόγω ποιήματα γράφτηκαν το 2011, διαπιστώνουμε όμως ότι εξακολουθούν να είναι επίκαιρα. Δυστυχώς, 13 χρόνια μετά, η πραγματικότητα είναι ακόμα πιο ζοφερή απ’ ό,τι θα φανταζόταν κανείς. Η κατάσταση όσον αφορά την έμφυλη βία (ειδικά στη μεταπανδημική εποχή) έχει επιδεινωθεί, ενώ και η πυρηνική απειλή έχει γιγαντωθεί, καθώς όλο και περισσότερες χώρες επιστρέφουν στη χρήση της πυρηνικής ενέργειας επικαλούμενες την κλιματική κρίση, ενώ οι μεγάλες δυνάμεις εξακολουθούν να διαθέτουν αρκετές πυρηνικές κεφαλές για να καταστρέψουν ολοσχερώς τον πλανήτη και δεν διστάζουν να τις χρησιμοποιήσουν ως απειλή κατά των αντιπάλων τους, επαναφέροντας τη λεγόμενη «ισορροπία του τρόμου» της δεκαετίας του ’80.

2. Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος μέσα από την καθημερινότητά του, όπως τις περιγράφετε στη συλλογή σας;

Νομίζω ότι την απάντηση σε αυτό το ερώτημα την έχει δώσει η αγαπημένη μου ποιήτρια, η Κατερίνα Γώγου, στο τελευταίο ποίημα της συλλογής «Ιδιώνυμο» με το συγκλονιστικό στίχο της «Σημασία έχει να παραμένεις άνθρωπος». Μέσα, λοιπόν, σε έναν κόσμο αλλοτρίωσης, επίπλαστων καταναλωτικών αναγκών και συνάμα ακραίας φτώχειας, ματαιοδοξίας και ματαιότητας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και αναβίωσης του φασισμού και της μισαλλοδοξίας, η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε είναι να διατηρήσουμε την ανθρωπιά μας.

3. Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοια της "απώλειας" που είναι κεντρική στη συλλογή σας; Ποιες μορφές απώλειας θεωρείτε πως επηρεάζουν περισσότερο τον σύγχρονο άνθρωπο;

Η συλλογή μου δεν μιλά για την απώλεια (μόνο) με τη στενή έννοια του όρου. Θα έλεγα ότι τα ποιήματα που την απαρτίζουν αποτελούν τους ήχους που περιγράφουν κάποιου είδους απώλεια που δεν σχετίζεται απαραίτητα με τον θάνατο. Έτσι, υπάρχουν ποιήματα που μιλούν για την απώλεια της προσωπικής αυτονομίας μέσα από την αλλοτρίωση που προκαλεί ο σύγχρονος τρόπος ζωής, ποιήματα που μιλούν για την απώλεια της ψυχικής υγείας και τη συμβίωση με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ποιήματα που μιλούν για την απώλεια της σωματικής ακεραιότητας μέσω της έμφυλης βίας και ποιήματα που μιλούν για την απώλεια του έρωτα.

Θεωρώ ότι κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός. Επομένως, κάθε άνθρωπος ορίζει με τον δικό του τρόπο την έννοια της απώλειας και επηρεάζεται σε διαφορετικό βαθμό από τις διάφορες μορφές αυτής.

4. Η ποίηση σας αναφέρεται σε ζητήματα ταξικής διαστρωμάτωσης και αλλοτρίωσης. Πιστεύετε ότι η σύγχρονη κοινωνία μπορεί να βρει διέξοδο από αυτά τα φαινόμενα; Αν ναι, πώς;

Πράγματι, «Ο Ήχος της Απώλειας», περιλαμβάνει ποιήματα που παρουσιάζουν εκφάνσεις του ταξικού διαχωρισμού στη σημερινή ελληνική κοινωνία αλλά και ποιήματα που θίγουν το ζήτημα της αλλοτρίωσης που έχει οικουμενικό χαρακτήρα και οδηγεί σε διάβρωση της προσωπικότητας, όπως καταδεικνύει η μαζική συμμετοχή στα πάσης φύσεως reality shows και τα ακραία φαινόμενα τα οποία παρατηρούνται στις διάφορες ψηφιακές πλατφόρμες (live streaming μαζικών δολοφονιών, κ.ά.).

Το αν υπάρχει διέξοδος είναι ένα ερώτημα που πολύ δύσκολα μπορεί κάποιος να απαντήσει. Το ξεπέρασμα των ταξικών διαχωρισμών μπορεί να επέλθει μόνο μέσω ενός δικαιότερου συστήματος κατανομής του παραγόμενου πλούτου, ενώ η καταπολέμηση της αλλοτρίωσης προϋποθέτει την αλλαγή του εκπαιδευτικού υποδείγματος και των αρχών που διέπουν την ανατροφή των παιδιών, ώστε να δημιουργούνται ολοκληρωμένες προσωπικότητες που δεν θα αναπαράγουν τα ξεπερασμένα στερεότυπα συμπεριφοράς του παρελθόντος και τις παθογένειες του παρόντος.

Σε κάθε περίπτωση, η Ποίηση δεν μπορεί να προσφέρει έτοιμες λύσεις. Μπορεί, όμως, να παρακινήσει τους ανθρώπους να τις αναζητήσουν.

5. Το βιβλίο σας προσφέρεται δωρεάν σε όσους δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να το αγοράσουν. Ποια ήταν η σκέψη πίσω από αυτή την απόφαση και πώς πιστεύετε ότι αυτό επηρεάζει την προσέγγιση των αναγνωστών προς το έργο σας;

Θεωρώ πως οι ποιητές και οι ποιήτριες δεν μπορούν να είναι αποκομμένοι από την πραγματικότητα. Στη χώρα μας, ένα μεγάλο ποσοστό των συνανθρώπων μας ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, οπότε οι δαπάνες για την Τέχνη και τον Πολιτισμό αποτελούν γι’ αυτούς τουλάχιστον πολυτέλεια. Συνεπώς, το ελάχιστο που θα μπορούσα να κάνω είναι να προσφέρω το βιβλίο μου δωρεάν σε αυτούς που δεν μπορούν να το αγοράσουν, όχι με κάποια διάθεση φιλανθρωπίας αλλά μονάχα ως ένδειξη αλληλεγγύης.

Το μείζον βέβαια είναι να ενισχύσουμε εγχειρήματα αλληλοβοήθειας, τα οποία μπορούν να συνδράμουν τους συνανθρώπους μας στον καθημερινό τους αγώνα για επιβίωση. Άλλωστε, το βιβλίο μπορεί κάποιος να το αγοράσει, να το δανειστεί, να το λάβει ως δώρο, κ.ο.κ. Θέλω να πω, δηλαδή, ότι υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να αποκτήσει κανείς πρόσβαση σ’ ένα βιβλίο.

Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος του ερωτήματός σας, θα έλεγα ότι δεν θεωρώ πως αυτό αλλάζει την προσέγγιση των αναγνωστών προς το έργο μου. Η συλλογή αξιολογείται ως έργο τέχνης, ανεξαρτήτως των καλών προθέσεων ή μη του δημιουργού της.

6. Στη συλλογή σας, αναδεικνύετε την ασφυκτική ζωή στην επαρχία και τη μοναξιά στη μητρόπολη. Πώς νομίζετε ότι οι διαφορετικές γεωγραφικές συνθήκες επηρεάζουν την ψυχοσύνθεση των ανθρώπων;

Θεωρώ ότι πράγματι η γεωγραφική περιοχή στην οποία ζούμε επηρεάζει τον ψυχισμό μας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο σπουδαίος στοχαστής και ακτιβιστής Γκυ Ντεμπόρ (Guy Debord), ιδρυτικό μέλος της Καταστασιακής Διεθνούς (Internationale Situationniste), είχε αναφερθεί ήδη από τη δεκαετία του ’50 στην έννοια της ψυχογεωγραφίας, η οποία αφορούσε τη μελέτη των επιδράσεων του γεωγραφικού περιβάλλοντος πάνω στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των ατόμων. Βεβαίως, ο Γκυ Ντεμπόρ εφάρμοσε τις αρχές της ψυχογεωγραφίας στο αστικό περιβάλλον, ίσως όμως θα μπορούσαμε να επεκτείνουμε το σκεπτικό του και εκτός του αστικού ιστού.

Σε κάθε περίπτωση, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι οι διαφορετικές γεωγραφικές συνθήκες και, κατά συνέπεια, οι διαφορετικές παραστάσεις που έχει ο κάθε άνθρωπος ανάλογα με τον τόπο κατοικίας του επιδρούν στην ψυχοσύνθεσή του, δημιουργώντας διαφορετικές χαρακτηροδομές.

7. Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε κατά τη διαδικασία συγγραφής αυτής της ποιητικής συλλογής, ιδιαίτερα μετά από 15 χρόνια απουσίας από τον λογοτεχνικό χώρο;

Ομολογουμένως, τα 15 σχεδόν χρόνια που μεσολάβησαν από την κυκλοφορία της πρώτης μου ποιητικής συλλογής με τίτλο «Ιχνηλάτες του Τέλους» (Εκδόσεις Γαβριηλίδης») μέχρι σήμερα είναι πολλά. Δυστυχώς, μία σειρά από οικογενειακά και προσωπικά προβλήματα με ανάγκασαν να αποσυρθώ από τα λογοτεχνικά δρώμενα. Ωστόσο, όλα αυτά τα χρόνια η φλόγα της Ποίησης έκαιγε μέσα μου και έτρεφα έτσι την ελπίδα ότι ίσως κάποτε θα μπορούσα να επανακάμψω.

Στην ουσία, η ποιητική συλλογή «Ο Ήχος της Απώλειας», κατά το μεγαλύτερο μέρος της τουλάχιστον, ήταν ήδη έτοιμη από το 2013. Οπότε, τα ποιήματα υπήρχαν. Το ζητούμενο και συνάμα η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να διαπιστώσω αν αυτά τα ποιήματα εξακολουθούσαν να έχουν κάτι να πουν στο αναγνωστικό κοινό και αν συνέχιζαν να με εκφράζουν. Η αξιολόγηση αυτή είχε ως αποτέλεσμα τα 45 ποιήματα που αποτελούσαν αρχικά τη συλλογή να περιοριστούν σε 30. Το θέμα, ωστόσο, δεν είναι ποσοτικό αλλά ποιοτικό. Βεβαίως, όπως ισχύει πάντα, τον τελικό λόγο τον έχουν οι κριτικοί, το αναγνωστικό κοινό και ο πανδαμάτωρ Χρόνος.

8. Πώς αντιδρά το κοινό στα θέματα που θίγετε, και πώς επηρεάζουν αυτές οι αντιδράσεις την προσωπική σας αντίληψη για τον ρόλο της ποίησης στην κοινωνία;

Αν και η ποιητική συλλογή «Ο Ήχος της Απώλειας» δεν έχει ακόμα παρουσιαστεί επίσημα στο αναγνωστικό κοινό, θα έλεγα ότι οι μέχρι τώρα αντιδράσεις είναι θετικές. Θεωρώ ότι υπάρχει μία μερίδα, έστω, του αναγνωστικού κοινού που αποζητά ένα ποιητικό corpus που αφουγκράζεται την κοινωνία και πραγματεύεται τα θέματα της καθημερινότητας. Προφανώς, βέβαια, υπάρχει χώρος και κοινό για όλες τις απόψεις και όλες τις αντιλήψεις.

Από πλευράς μου, αυτό που επιθυμώ είναι να παράγω Ποίηση που βρίσκεται σε ώσμωση με την κοινωνία, είναι πολιτική αλλά όχι κομματικά εξαρτημένη και εκφράζει τα συναισθήματα και τις αντιλήψεις μου. Ως εκ τούτου, για να έρθω και στο δεύτερο σκέλος του ερωτήματός σας, λαμβάνω υπόψιν μεν τις αντιδράσεις του κοινού αλλά παραμένω πιστός στο προσωπικό μου όραμα για τον ρόλο της Ποίησης στην κοινωνία.

9. Πιστεύετε ότι η σύγχρονη ποίηση έχει τη δύναμη να καυτηριάσει τα κακώς κείμενα της κοινωνίας με τρόπο που να φέρνει αλλαγές; Ποιο ρόλο πιστεύετε ότι παίζει η ποίηση σε αυτό το πλαίσιο;

Είμαι πεπεισμένος ότι η σύγχρονη Ποίηση έχει τη δύναμη να καταδείξει και να καυτηριάσει τα κακώς κείμενα της κοινωνίας μας. Ωστόσο, όπως είπε ο Μανόλης Αναγνωστάκης στο ποίημά του «Επίλογος», «Κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα». Φρονώ, λοιπόν, ότι η Ποίηση μπορεί μεν να δημιουργήσει ρήγματα στην καθεστηκυία τάξη πραγμάτων και να βοηθήσει τους αναγνώστες/τις αναγνώστριες να διαμορφώσουν ένα νέο κοινωνικό πρόταγμα αλλά δεν μπορεί να κάνει θαύματα. Η ανθρώπινη χειραφέτηση και η αλλαγή του δυστοπικού κόσμου στον οποίο διαβιούμε δεν μπορεί παρά να αποτελέσει έργο των ίδιων των κοινωνικών υποκειμένων.

10. Τι ελπίζετε να αποκομίσει ο αναγνώστης από την ανάγνωση του «Ήχου της Απώλειας»; Ποιο μήνυμα θέλετε να αφήσετε στο τέλος;

Στόχος αυτής της συλλογής είναι να φτάσει στους ανθρώπους που μοχθούν καθημερινά και υποφέρουν (είτε στο εργασιακό περιβάλλον είτε στην προσωπική τους ζωή) και να τους μεταφέρει το μήνυμα ότι τα βιώματά τους, τα βιώματά μας, μπορούν να αποτελέσουν καύσιμη ύλη για την Ποίηση, ώστε να συσπειρώσει γύρω τους κι άλλους ανθρώπους και να τους δώσει δύναμη, οικοδομώντας εστίες κατανόησης, αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας.

Της Αλεξίας Βλάρα, 20/9/2024