Άννα Εμμανουήλ: "Η ηδονή δεν είναι για μένα μια στιγμή κατανάλωσης, είναι ένα πέρασμα".

Με μια γραφή που συνδυάζει την ευαισθησία με τη δύναμη του ερωτισμού και της στοχαστικότητας, η Άννα Εμμανουήλ μας συστήνει τη νέα της ποιητική συλλογή Εστί ηδονή. Στις σελίδες του βιβλίου της, η ποίηση γίνεται ένας ύμνος στην απόλαυση, στη βαθύτερη ανθρώπινη ανάγκη για ένωση, αναζήτηση και αυθεντική έκφραση. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η δημιουργός μιλά για την έμπνευση πίσω από τους στίχους της, τη σχέση της με τον λόγο και τη διαδρομή της στην τέχνη της ποίησης.

Η συλλογή σας Εστί ηδονή αναμιγνύει στοιχεία θρησκείας, φιλοσοφίας και αισθησιασμού. Ποια ήταν η έμπνευσή σας πίσω από αυτή τη σύνθεση και πώς συνδέεται ο έρωτας με το θείο στη σκέψη σας;

Το Εστί Ηδονή γεννήθηκε από την αίσθηση ότι ο έρωτας, η σκέψη και το θείο δεν είναι ξένοι μεταξύ τους· είναι τρεις γλώσσες που μιλούν για το ίδιο πράγμα. Από νωρίς ένιωσα πως το σώμα δεν είναι φυλακή του πνεύματος, αλλά ο πρώτος του ναός. Ο έρωτας —ο αληθινός, ο που δεν φοβάται τη γύμνια— γίνεται ένας δρόμος επιστροφής στην πηγή. Εκεί όπου η αφή γίνεται προσευχή και η προσευχή έχει το άρωμα θάλασσας, ουρανού, ήλιου: του Κόσμου ολόκληρου. Ο άνθρωπος ποθεί να ενωθεί όχι μόνο με το άλλο σώμα, αλλά και με το Άλλο — με αυτό που τον υπερβαίνει. Ο έρωτας, μέσα μου, δεν είναι αντίπαλος του Θεού· είναι δρόμος, είναι ο τρόπος που το σώμα αναζητά το άπειρο. Όταν το άγγιγμα γίνεται πράξη αλήθειας, όταν η επιθυμία δεν φοβάται να κοιτάξει κατάματα το φως, τότε η ηδονή παύει να είναι απλώς σωματική και μεταμορφώνεται σε μυστήριο. Αυτόν τον τόπο αναζήτησα με τη γραφή μου — εκεί όπου η σάρκα ψάλλει και η προσευχή έχει θερμότητα.

Στην ποίησή σας, η γυναίκα εμφανίζεται ως μήτρα του κόσμου και ιερό όχημα αποκάλυψης. Ποιες εικόνες ή σύμβολα από την προσωπική σας ζωή ή από τη λογοτεχνία σας βοήθησαν να διαμορφώσετε αυτή την εικόνα;

Η γυναίκα, στη σκέψη και την ποίησή μου, φέρει μέσα της την αρχή και το τέλος· είναι ο τόπος απ’ όπου γεννιέται το φως και στοχάζεται το σκοτάδι. Δεν τη φαντάζομαι ούτε ως ιδανικό ούτε ως σύμβολο μόνο, αλλά ως ζωντανή παρουσία: η μητέρα. Μια μητέρα καθισμένη στο μαρμάρινο τάφο να σκαλίζει τα χώματα και να τα ποτίζει με δάκρυα. Μια Παρθένο που κυοφορεί το άσαρκο και το άπειρο κι έπειτα καταλήγει να κοιτάζει το σταυρό θρηνώντας τον γιο της. Μια ερωμένη να τυλίγει το κορμί στον εραστή της, αφήνοντας τον εαυτό της στο μεγαλείο του έρωτα. Μια εταίρα ή μια πόρνη στην άκρη του δρόμου, να αναζητά το έλεος ανθρώπων ανήλεων. Μια Μαγδαληνή μετανοημένη, να μετατρέπει την σάρκα σε θείο.Μια νύμφη όπως η Αρεθούσα ή η Δάφνη. Μια γυναίκα που ταΐζει τα παιδιά της στο στόμα με μπουκιές φαγητό κι έπειτα χαϊδεύει απαλά το πρόσωπο του άντρα της. Μια οποιαδήποτε γυναίκα μοιραία που έχει περάσει από το φως της ζωής, και έχει στιγματίσει το βλέμμα μου— εκείνο το βλέμμα που δεν εξαντλείται ποτέ. Γι’ αυτό και η γυναίκα στη γραφή μου είναι πάντα φορέας αποκάλυψης· το όχημα μέσα από το οποίο το αόρατο παίρνει μορφή.

Η ηδονή στη συλλογή σας δεν περιορίζεται στην επιφανειακή σωματικότητα, αλλά επεκτείνεται σε μια μεταφυσική και υπαρξιακή διάσταση. Πώς αντιλαμβάνεστε τον ρόλο της ηδονής στη διαδικασία δημιουργίας και πνευματικής ανάπτυξης;

Η ηδονή δεν είναι για μένα μια στιγμή κατανάλωσης· είναι ένα πέρασμα. Όταν ο άνθρωπος αφήνεται στην ηδονή με συνείδηση, κάτι μέσα του ανοίγει — όπως το παράθυρο το πρωί που μπαίνει ο ήλιος. Είναι ένας τρόπος να πεις ναι στο θαύμα του να υπάρχεις. Στη δημιουργία, αυτή η εμπειρία γίνεται το ρήγμα από όπου περνά το φως. Η ηδονή σε καλεί να ξεχάσεις το εγώ σου για μια στιγμή — κι εκεί, μέσα σε αυτή την απώλεια, να βρεις τον εαυτό σου βαθύτερα. Όπως ο στίχος βρίσκει τη σωστή του λέξη μέσα από τη σιωπή.Στη διαδικασία της δημιουργίας, αυτό το άνοιγμα είναι απολύτως απαραίτητο: για να γράψω, πρέπει να επιτρέψω στον εαυτό μου να ριψοκινδυνεύσει, να εκτεθεί, να αγγίξει το όριο. Και εκεί, στο όριο, γεννιέται η ποίηση — όπως και ο έρωτας.

Η γλώσσα σας είναι γεμάτη εικόνες και αναφορές σε φυσικά και μεταφυσικά στοιχεία. Ποιες είναι οι πηγές της έμπνευσής σας και πώς επιλέγετε τα σύμβολα που χρησιμοποιείτε;

Τα σύμβολα που χρησιμοποιώ δεν τα διαλέγω — έρχονται. Άλλοτε από τα ιερά κείμενα, άλλοτε από τη φύση, άλλοτε από το βλέμμα ενός ανθρώπου. Η γλώσσα μου αντλεί από πολλές πηγές: την αρχαιοελληνική παράδοση, τη βιβλική σοφία, την ποίηση του Νίτσε, του Καβάφη, του Ελύτη, Πιστεύω πως τα σύμβολα έχουν τη δική τους βούληση, και η δουλειά του ποιητή είναι να τα αναγνωρίσει όταν εμφανιστούν. Η ροδιά, ο άνεμος, το αλάτι, το νερό, ο καρπός, η αφή, το φως — δεν είναι απλές εικόνες, είναι τρόποι να πεις τα ανείπωτα. Στη γραφή μου αναζητώ πάντα αυτά που μιλούν ταυτόχρονα για το ορατό και το αόρατο, για το εφήμερο και το αιώνιο.Εμπνέομαι από τη Βίβλο, από την αρχαιοελληνική σκέψη, από τον Νίτσε, από τους μύθους, αλλά και από τον καθαρό ουρανό του Αιγαίου, από τη μυρωδιά του γιασεμιού τη νύχτα. Επιλέγω ό,τι φέρει μέσα του την υπόσχεση του διπλού νοήματος: το χειροπιαστό και το μυστικό.

Στη συλλογή σας διακρίνεται ένας έντονος μυστικιστικός τόνος. Πώς συμβαδίζουν η πνευματικότητα και ο αισθησιασμός στον κόσμο που δημιουργείτε μέσα από την ποίηση;

Ο αισθησιασμός και η πνευματικότητα είναι για μένα δύο δρόμοι που οδηγούν στο ίδιο σημείο. Δεν μπορώ να φανταστώ την προσευχή χωρίς το ρίγος, ούτε τον έρωτα χωρίς τη μυστική προσδοκία του απείρου. Στο βιβλίο μου αυτά τα δύο συνυπάρχουν γιατί έτσι τα βιώνω: το άγγιγμα μπορεί να γίνει ευλογία, και η σιωπή ανάμεσα σε δύο κορμιά μπορεί να είναι ο τόπος του Θεού. Όπως στη φύση, όπου το φως και το νερό συναντιούνται χωρίς να χάνουν τη φύση τους. Η πνευματικότητα είναι το άνοιγμα στο μυστήριο, η δίψα για νόημα. Όταν αυτά τα δύο συναντώνται, τότε ο έρωτας γίνεται προσευχή και η προσευχή αποκτά σάρκα. Το ένα χωρίς το άλλο χάνει το βάθος του: η απόλαυση χωρίς αναζήτηση μένει ρηχή, και η αναζήτηση χωρίς σώμα μένει άσαρκη. Στην ποίησή μου, αυτή η συνάντηση είναι ο πυρήνας της έκφρασης.

Μιλήστε μας για τη σχέση σας με τη φιλοσοφία του Νίτσε και του Σολομώντα. Πώς αυτοί οι στοχαστές επηρεάζουν την ποιητική σας γραφή;

Ο Νίτσε μου έμαθε να αγαπώ την τραγικότητα της ύπαρξης, να λέω το μεγάλο ναι στη ζωή με όλες τις αντιφάσεις της. Ο Σολομώντας, μέσα από το Άσμα Ασμάτων, μου έδειξε πως ο έρωτας είναι γλώσσα του Θεού, πως μπορεί να υπάρξει ποίηση που μιλά για το σώμα και για την ψυχή μαζί, χωρίς να προδίδει κανένα. Ο ένας μου έδωσε το πάθος της γης, ο άλλος τη φλόγα του ουρανού. Και οι δύο με οδήγησαν να γράφω για την ηδονή όχι ως σκάνδαλο, αλλά ως μυστήριο.

Στην ποίησή σας συχνά απευθύνεστε σε έναν «εσύ», είτε στον εραστή, είτε σε μια θεϊκή παρουσία. Ποιες είναι οι προθέσεις πίσω από αυτή την επικοινωνία και πώς εντάσσεται στην ποιητική σας τεχνική;

Το «εσύ» στην ποίησή μου δεν είναι απλώς ένας άλλος· είναι το πρόσωπο που κάνει τον λόγο μου ζωντανό. Χωρίς το «εσύ», η ποίηση κινδυνεύει να γίνει μονόλογος. Το «εσύ» είναι ο εραστής, μα και συνάμα ο Θεός μου, ο αναγνώστης — είναι εκείνος που περιμένω να με ακούσει και μέσα από τον οποίο ακούω τον ίδιο μου τον εαυτό. Απευθύνομαι στο «εσύ» γιατί η ποίηση είναι πάντα διάλογος, πάντα πρόσκληση.Όταν γράφω, δεν απευθύνομαι μόνο προς τα έξω· απευθύνομαι και προς το εντός, το αθέατο πρόσωπο που περιμένει ν’ ακουστεί. Το «εσύ» κρατά ανοιχτή τη σχέση. Γιατί ο έρωτας, είτε σωματικός είτε πνευματικός, δεν είναι ποτέ μόνος· είναι πάντα διάλογος, πάντα έκκληση προς τον Άλλον, προς την ανταπόκριση. Αυτή η συνθήκη της επικοινωνίας διαμορφώνει και την ποιητική μου τεχνική: κάθε στίχος είναι και μια ερώτηση.

Η συλλογή σας συνδυάζει τις αντιφάσεις του ιερού και του σαρκικού. Πώς βλέπετε την έννοια της αντίθεσης στην τέχνη και πώς αυτή εκφράζεται στην ποίησή σας;

Οι αντιθέσεις δεν με φοβίζουν· αντίθετα, πιστεύω πως εκεί γεννιέται η αλήθεια. Το ιερό χωρίς το σαρκικό μένει άσαρκο, το σαρκικό χωρίς το ιερό γίνεται άδειο. Αυτή η ένταση ανάμεσα στο σώμα και το πνεύμα είναι το πεδίο όπου γράφω. Δεν προσπαθώ να τις συμφιλιώσω· τις αφήνω να συναντιούνται, όπως το κύμα και ο βράχος. Το ιερό και το σαρκικό δεν αναιρούνται, συνυπάρχουν μέσα στην ίδια εμπειρία. Το φως χρειάζεται το σκοτάδι για να φανεί. Το σώμα χρειάζεται την ψυχή για να έχει βάθος, και η ψυχή χρειάζεται το σώμα για να έχει μορφή. Αυτή η συνάντηση των αντιθέσεων είναι η ουσία της ύπαρξης, και η ποίηση οφείλει να τις αφήνει να αναπνέουν μαζί, χωρίς να τις καταργεί.Κι εκεί, στο σημείο της σύγκρουσης, γεννιέται η ποίηση.

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε κατά τη διάρκεια της δημιουργίας αυτής της συλλογής και πώς καταφέρατε να τις ξεπεράσετε;

Η πιο μεγάλη πρόκληση ήταν να παραμείνω ειλικρινής. Να μη γράψω αυτό που περιμένει ο άλλος να διαβάσει, αλλά αυτό που πράγματι καίει μέσα μου. Ο έρωτας, όταν τον αγγίζεις με λόγια, κινδυνεύει να γίνει διακόσμηση. Πάλεψα να κρατήσω το λόγο αληθινό, λιτό, να του αφήσω τον χώρο να ανασαίνει. Το ξεπέρασα με σιωπές, με επιστροφή στη ρίζα, με σεβασμό στη στιγμή που η λέξη λέει μόνη της το απαραίτητο.

Σε ποιον αναγνώστη απευθύνεται η ποίησή σας και ποιο μήνυμα ή αίσθημα ελπίζετε να μεταφέρετε μέσα από τα ποιήματά σας;

Απευθύνομαι σε όποιον έχει νιώσει έστω και μια φορά το ρίγος της επιθυμίας, την αγωνία του πόθου, τη χαρά της ένωσης. Σε όποιον αναζητά το νόημα πίσω από την πράξη, το άπειρο μέσα στο εφήμερο. Δεν γράφω για τους πολλούς· γράφω για εκείνον που είναι έτοιμος να ακούσει. Κι αν υπάρχει ένα μήνυμα, είναι αυτό: πως το σώμα και η ψυχή δεν είναι εχθροί, πως η απόλαυση δεν είναι αμαρτία, αλλά ένας τρόπος να θυμηθούμε πως είμαστε πλασμένοι για το φως.Η ποίησή μου απευθύνεται σε κάθε άνθρωπο που έχει νιώσει τη δίψα για κάτι πέρα από το προφανές. Δεν γράφω για έναν συγκεκριμένο αναγνώστη, αλλά για εκείνον που είναι έτοιμος να ακούσει — να σταθεί έστω για λίγο μέσα στην ένταση της επιθυμίας, να δεχτεί τη σάρκα και την ψυχή ως μία ενότητα. Αν υπάρχει κάποιο μήνυμα, είναι αυτό: ότι ο έρωτας και η ηδονή δεν είναι αιδώ, δεν είναι αμαρτία· είναι ένας τρόπος να υπάρξουμε αληθινά, να ενωθούμε με τον εαυτό μας, με τον Άλλον, με το Άγνωστο, με τον ίδιο το Θεό…

 

Της Αλεξίας Βλάρα, 28/04/2025