Γιάννης Λαγουδάκης: "Στις κρίσεις θα φαίνεται το μέταλλο που σφυρηλάτησαν οι χαρές".

 

1. Πώς αποφασίσατε να γράψετε ένα μυθιστόρημα που διαδραματίζεται κατά την καταστροφή της Σμύρνης και την υποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων;

  Ήξερα ότι ήθελα να γράψω ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Η αφορμή δόθηκε όταν διάβασα για ένα περιστατικό στο χωριό του παππού μου στη Μικρά Ασία το Σεπτέμβριο του 1922. Μετά την είσοδο του τουρκικού στρατού δέκα οικογένειες κλείνονται στο σπίτι του προέδρου ως μια μορφή αντίστασης. Με αυτή τη δραματουργική παγίδα ξεκινάει το μυθιστόρημα. Η αιτία ωστόσο για να γράψω το συγκεκριμένο βιβλίο πηγαίνει χρόνια πίσω. Ο παππούς μου, Γιάννης Ασβεστάς υπήρξε αιχμάλωτος στα τάγματα εργασίας. Ήλπιζε πως κάποιο από τα εγγόνια του θα κατέγραφε τα γεγονότα της ζωής του. Πέθανε χωρίς να πραγματοποιηθεί η ευχή του. Το μυθιστόρημα είναι ένας μικρός φόρος τιμής προς εκείνον.

2. Τι σας ενέπνευσε για τον κεντρικό χαρακτήρα, τον φιλήσυχο δάσκαλο του χωριού; Είναι επηρεασμένος από κάποιο πραγματικό πρόσωπο; 

Στον αντίποδα μοτίβων τοξικής αρρενωπότητας ο «Φιλήσυχος Άνδρας» σκιαγραφεί έναν άνθρωπο της σκέψης και του συναισθήματος. Σε μεγάλο βαθμό άντλησα στοιχεία από άντρες συγγενείς από την πλευρά της μητέρας μου, τη Μικρασιάτικη πλευρά. Αναπόφευκτα, κάποια στοιχεία του χαρακτήρα είναι προβολή δικών μου στοιχείων.  

3. Πώς προσεγγίσατε την έρευνα για την ιστορική αυτή περίοδο; Υπήρξαν πηγές ή βιβλία που σας βοήθησαν ιδιαίτερα; 

Πολύτιμο οδηγό για τα γεγονότα εκείνων των ημερών αλλά και για τον καθημερινό τρόπο ζωής των κατοίκων του Ρεΐζντερε αποτέλεσε το βιβλίο της Μαρίας Μαθιουδάκη- Δραγασάκη «Μνήμες Μικρασίας», (Ιεράπετρα, 2001), που στηρίζεται σε μαρτυρίες  ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα, μεταξύ των οποίων και η μητέρα της. Το βιβλίο μου υπέδειξε ως πρώτη πηγή η αδελφή μου, η Μαρία. Άλλες πηγές αποτέλεσαν το βιβλίο του Τζάιλς Μίλτον για τη Σμύρνη, Χαμένος Παράδεισος, (εκδόσεις Μίνωας), μελέτες για οικοτεχνία, τραγούδια και έθιμα της εποχής. Το έργο αυτό, ωστόσο, δεν θα είχε ολοκληρωθεί χωρίς την καταγραφή ιστορικών στοιχείων, ιστοριών και εικόνων από συγγενείς – και ειδικότερα τη μητέρα μου, κατά τη διάρκεια εκείνων των επίφοβων διακοπών το καλοκαίρι της πανδημίας του 2020. Σε απόσταση ασφαλείας δύο μέτρων ο ένας από τον άλλον, εκείνη στο σαλόνι, εγώ στο χολ, εκείνη αφηγείτο κι εγώ έγραφα.

4. Η απόφαση των κατοίκων να παραδοθούν, αντί να φύγουν, ήταν ένας δύσκολος δρόμος. Τι θέλατε να αναδείξετε μέσα από αυτήν την επιλογή;

  Είμαι εκπαιδευτής ενηλίκων και coach. Μέρος της δουλειάς μου είναι η διερεύνηση επιλογών που έχουμε στην καθημερινότητά μας. Πάντα έχουμε επιλογές. Συχνά επίπονες, αλλά πάντα μπορούμε να επιλέξουμε πώς θέλουμε να συμπεριφερθούμε- με κριτήριο τι είναι σημαντικό για εμάς.

5. Ο δάσκαλος ανατρέχει στα φωτεινά χρόνια της ζωής του και βρίσκει τη δύναμη για μια τελευταία ηρωική πράξη. Ποιο μήνυμα θέλατε να περάσετε με αυτή την πράξη; 

Το μόνο πράγμα που μένει σταθερό είναι η αλλαγή. Οι συμπτώσεις, οι θεοί, τα έργα ανθρώπων θα αλλάξουν τη ζωή μας όπως τη ξέρουμε. Αν χαιρόμαστε τα καλά όσο διαρκούν, θα βρούμε τη δύναμη για τα δύσκολα. Στις κρίσεις θα φαίνεται το μέταλλο που σφυρηλάτησαν οι χαρές.

6. Το βιβλίο καταπιάνεται με τον πόνο της απώλειας και τη δύναμη της μνήμης. Πώς αυτά τα θέματα ενσωματώνονται στην ιστορία και τι ελπίζετε να αποκομίσει ο αναγνώστης;

  Ο κεντρικός ήρωας είναι ένας άνθρωπος που ζει με αναμνήσεις κι ενοχές. Αυτές γίνονται το κίνητρο για να αναλάβει δράση στο τέλος. Πολλές φορές εκεί που νομίζουμε ότι βρίσκεται κρυμμένο το παρελθόν και η μεταμέλεια υπάρχει και η ενέργεια για να αποφασίσουμε για το μέλλον.

7. Οι έννοιες της ελπίδας, του θάρρους και της αντίστασης είναι πολύ δυνατές στο έργο. Ποια από αυτές θεωρείτε ότι καθοδηγεί τους χαρακτήρες σας περισσότερο; 

Νομίζω η αντίσταση προς κάτι που δεν έχουν επιλέξει. Αυτό το κίνητρο της αποφυγής μεταμορφώνεται σταδιακά προς συνειδητή απόφαση, κι επομένως- σωστή απόφαση: να πεθάνουν εκεί που έχουν γεννηθεί, να προστατεύσουν ανθρώπους για τους οποίους νοιάζονται, να έχουν αυτοί τον τελευταίο λόγο στο πώς τελειώνει η ζωή τους.

8. Υπάρχουν διλήμματα ηθικής φύσεως που θέλατε να τονίσετε μέσα από την ιστορία; Ποιο είναι το κεντρικό ηθικό δίδαγμα που θέλατε να αναδείξετε; 

Έγραψα το βιβλίο σε μία περίοδο όπου με απασχολούσε και με απασχολεί ακόμα το θέμα της συνεισφοράς- προς την οικογένεια, τους φίλους, το κοινωνικό σύνολο. Τα ίδιο ερώτημα που απασχολεί τον Κωνσταντή Σβέστογλου απασχολεί κι εμένα: «Είμαι ευτυχισμένος. Πόσο θα διαρκέσει; Όσο διαρκεί, τι κάνω για τους άλλους;»  

9. Το βιβλίο αυτό είναι το πρώτο σας μυθιστόρημα. Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίσατε και πώς ήταν η διαδικασία της συγγραφής για εσάς;

  Είναι το πρώτο μυθιστόρημα με το οποίο συστήνομαι στο κοινό, δεν είναι όμως η πρώτη μου μυθιστορηματική απόπειρα. Έχει προηγηθεί ένα αδημοσίευτο μυθιστόρημα που εξελίσσεται στη μετεμφυλιακή Αμερική και ο κοινός τόπος είναι οι περιπέτειες μιας οικογένειας που πιάνεται στα γρανάζια της ιστορίας. Από τότε έχω εξελιχθεί συγγραφικά, το κοινό σημείο ωστόσο που βρήκα είναι αυτή η στιγμή που νοιώθεις ότι έχεις «κολλήσει». (Ξαναδιαβάζω αυτή την περιόδο το «Misery» του Stephen King, με κεντρικό ήρωα ένα συγγραφέα ο οποίος δηλώνει ότι είναι βέβαιο πως κατά τη συγγραφή οποιουδήποτε μυθιστορήματος θα υπάρξει μια τέτοια στιγμή). Για μένα η πρόκληση αυτή τη φορά ήταν να βρω τέχνασμα με το οποίο να δικαιολογήσω το χωρισμό της οικογένειας στο τέλος, και μάλιστα αυτό να συμβαίνει σε μια στιγμή χαράς. Και φυσικά, η άλλη πρόκληση που παραμονεύει πάντα ως ενδεχόμενο ήταν να μην τα παρατήσω.

10. Έχετε γράψει στο παρελθόν ποίηση και ιστορίες. Πώς πιστεύετε ότι σας βοήθησε αυτή η εμπειρία στο να γράψετε ένα πιο εκτενές μυθιστόρημα; 

Με βοήθησαν ώστε η γραφή μου να γίνει οικονομικότερη και να αξιοποιεί περισσότερες εικόνες.

11. Ως σύμβουλος επιχειρήσεων και εκπαιδευτής, επικοινωνείτε με τους ανθρώπους σε διάφορα πλαίσια. Υπήρξε κάτι από αυτή τη δουλειά που επηρέασε τη γραφή σας;

  Καλούμαι συχνά να εξετάσω ένα θέμα σφαιρικά και να συμβουλεύσω τους πελάτες μου ή τους ανθρώπους που συμμετέχουν σε προγράμματα ανάπτυξης να δουν ένα θέμα σφαιρικά. Οι προτροπές μου για εξέταση του ίδιου θέματος από διαφορετική οπτική, η αμφιβολία με άλλα λόγια, σίγουρα βρήκαν το δρόμο τους στην εξιστόρηση του αφηγητή και την οπτική του κεντρικού ήρωα.  

12. Πιστεύετε ότι η ιστορία της Μικρασιατικής Καταστροφής έχει ακόμη αντίκτυπο στις σύγχρονες κοινωνίες και πώς ελπίζετε ότι θα την προσεγγίσουν οι αναγνώστες σήμερα; 

Σκεπτόμενος το κοινό που θα αφορούσε το βιβλίο διέκρινα δύο κατηγορίες: αναγνώστες που θα ήθελαν να διαβάσουν ένα οικογενειακό δράμα, και αναγνώστες που θα είχαν κάποια σχέση με τη Μικρά Ασία. Γρήγορα διαπίστωσα ότι αυτές οι δύο κατηγορίες δεν είναι απαραίτητα διακριτές: οι μισοί και ίσως περισσότεροι από όσους μου λένε ότι έχουν αγοράσει το βιβλίο και τους έχει συγκινήσει είναι αναγνώστες που τους αρέσουν τα οικογενειακά δράματα και έχουν παππούδες, γιαγιάδες, συγγενείς που ήρθαν πρόσφυγες στην κεντρική Ελλάδα το 1922.  

13. Υπάρχει κάποια σύνδεση ανάμεσα στα γεγονότα του 1922 και σε σύγχρονα ζητήματα που θα θέλατε να επισημάνετε; 

Ο φόβος μου ξεκινώντας να γράφω το μυθιστόρημα ήταν πως αρκετοί θα το δουν ως θέμα παραδοσιακό και ξεπερασμένο. Παρόλα αυτά, ο πόλεμος το 2024 και οι πρόσφυγες, και μάλιστα στη γειτονιά μας, δυστυχώς δεν είναι ξεπερασμένο θέμα.  Η απώλεια μπορεί να συμβεί στη ζωή μας εντελώς ξαφνικά. Είμαστε έτοιμοι, όπως ο ήρωας του βιβλίου, να κάνουμε εντελώς ξαφνικά τον απολογισμό μας;

14. Πώς πιστεύετε ότι μπορούν οι νέοι αναγνώστες να συνδεθούν με τις ιστορίες που διαδραματίζονται σχεδόν έναν αιώνα πριν; 

Η τεχνολογία στις μέρες μας αλλάζει ραγδαία αλλά ο άνθρωπος, όπως τον ξέρουμε από την εποχή του Θουκυδίδη, κι ακόμα παλιότερα, παραμένει ο ίδιος. Όποιον από εμάς μας απασχολούν θέματα χρέους, συνέπειας προς τους άλλους, κι αποδοχής από το κοινωνικό σύνολο και την οικογένεια θα μας αγγίξει ο Φιλήσυχος ‘Ανδρας.

15. Υπάρχουν σχέδια για κάποιο επόμενο βιβλίο; Εξετάζετε ίσως άλλη ιστορική περίοδο ή άλλο θέμα για το επόμενο έργο σας; 

Να επιστρέψω και να ξαναδώ με πιο έμπειρη ματιά το πρώτο μου μυθιστόρημα, ένα οικογενειακό δράμα στη μετεμφυλιακή Αμερική. Και φυσικά, να σχεδιάσω τη συνέχεια του Φιλήσυχου Άνδρα, την ιστορία του Γιάννου και της Παρασκευής.

Της Αλεξίας Βλάρα, 31/10/2024