Μανώλης Ανδριωτάκης: "Η τέχνη έχει δύναμη δεν μπορεί να φυλακίσει ανθρώπους, να δικάσει , να αποκλείσει ενώ η πολιτική η οικονομία μπορούν να το κάνουν".

  Θέλω αρχικά να μου μιλήσετε για το τίτλο του βιβλίου, ο Θάνατος του Συγγραφέα καθώς ουσιαστικά εστιάζεται στη τεχνητή νοημοσύνη, που είναι ένας από τους βασικούς θεματικούς άξονες. Και θέλω να μου πείτε αν πιστεύει ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί πράγματι να απειλήσει τη δημιουργικότητα των Συγγραφέων στο μέλλον.

To βιβλίο αυτό γράφτηκε γιατί ήθελα να εξερευνήσω την συνάντηση μεταξύ τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) και εικονικής πραγματικότητας. Ένιωθα ότι αυτή η συνάντηση θα περιέχει κάτι κρυπτικό, κάτι το οποίο αξίζει να ερευνηθεί και να αποτυπωθεί με κάποιο τρόπο στο χαρτί και διάλεξα να γράψω μυθοπλασία και όχι ένα δοκίμιο ή να κάνω μια δημοσιογραφική έρευνα, που έτσι και αλλιώς τι κάνω λόγω της δουλειάς μου, για να έχω μεγαλύτερη ελευθερία, να διερευνήσω τα πιθανά μέλλοντα που έχουμε μπροστά μας, δεδομένου ότι αυτή η συνάντηση θα συμβεί μέσα στον ορίζοντα των δικών μας ζωών, και όχι δεν είναι κάτι που δεν θα μας απασχολήσει, θα μας απασχολήσει. Και αυτό που δεν θα μας απασχολήσει κατά πάση πιθανότητα θα είναι μια πανίσχυρη μηχανή, η οποία θα εξαφανίσει τον ανθρώπινο πολιτισμό ή θα εξαφανίσει όλες τις θέσεις της εργασίας ή θα μας βάλει σε θέση των ζώων, δηλαδή να μπούμε σε κάποιες ανθρωπολογικούς κήπους, όπως έχουμε εμείς στα ζώα, από κάποιες υπέρ νοήμονες μηχανές. 

Ο τίτλος προέκυψε από την ανάγκη να σηματοδοτήσω κάτι πολύ συγκεκριμένο, ιστορικά. Θέλησα αυτό το βιβλίο να δημοσιευθεί, να κυκλοφορήσει την εποχή, όπου οι μηχανές είναι ήδη μάλλον ικανές να συνθέσουν περίπλοκα κείμενα, που θα μπορούσαν να είχαν υπογραφεί από ανθρώπους, μιμούμενες το ανθρώπινο στυλ, μιμούμενες την ανθρώπινη συγγραφική ικανότητα. Μοιραία έπεσα πάνω στο δοκίμιο του Ρόναλντ Μπαρτ, εμβληματικό για την ιστορία της λογοτεχνίας και την ιστορία της μελέτης της λογοτεχνίας, το ομώνυμο τον Θάνατο του συγγραφέα, στο οποίο βέβαια μιλάει για τη συμβολή του αναγνώστη στην δημιουργική διαδικασία στην αναγνωση ενός βιβλίου, εδώ μιλάω για τον θάνατο που συμβαίνει εξαιτίας της έλευσης των μηχανών, εν προκειμένω των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων όπως το CHAT-GPT και άλλα πολλά, τα οποία απειλούν την ανθρώπινη δημιουργικότητα!;

Πολλοί αναρωτιούνται αν η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αντικαταστήσει τους συγγραφείς ή αν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εργαλείο που εμπλουτίζει τη δημιουργική διαδικασία. Ποια είναι η προσωπική σας άποψη για αυτό το δίλημμα;

Η απάντησή  μου είναι διφορούμενη. Εφεξής τα βιβλία θα γράφονται είτε αποκλειστικά από τη μηχανή ή τη συνεργασία ανθρώπου – μηχανής, το οποίο δεν είναι απειλητικό γιατί πρέπει προηγουμένως να απαντήσουμε στο ερώτημα γιατί γράφουμε βιβλία. Γιατί αν εκλείψουν κάποιοι λόγοι δεν θα μας ενοχλήσει καθόλου. Όμως υπάρχει ένας λόγος που δεν θα υποκατασταθεί ο άνθρωπος - συγγραφέας και αυτός είναι η αυτοέκφραση, να φωνάξω πως είμαι εδώ και να δηλώσω πως είμαι εδώ μέσα από το γράψιμο. Γιατί ακόμα και η μεταφορά της εμπειρίας μου στις επόμενες γενιές είναι δυνατόν να γίνει από την ΤΝ αλλά δεν θα μπορεί να εκφράσει αυτό που έχει ο συγγραφέας στο νου του. 

Οπότε για εμένα δεν κινδυνεύει , ο άνθρωπος θα συνεχίσει να δημιουργεί με τη χρήση της ΤΝ. Έρχεται με απειλές σε θέσεις εργασίας, παιδεία αλλά σίγουρα δεν θα θρηνήσω αν αρχίσουν να γράφονται περισσότερα βιβλία με χρήση ΤΝ.

 Ποια είναι η δική σας επαφή με την ΤΝ;

Εύλογο ερώτημα. Η επαφή μου με την τεχνολογία και τα ευφυή συστήματα ξεκίνησε πολύ νωρίς το 2016 με σκοπό να γράψω το συγκεκριμένο μυθιστόρημα. Στη συνέχεια αντιλήφθηκα ότι είναι ένα πεδίο ευρύ με μεγάλο βάθος και εκτρέπει και όλη την ερευνητική πορεία μου. Στο μεσοδιάστημα κυκλοφόρησαν και δύο μου βιβλία το  «Homo automaton Η τεχνητή νοημοσύνη κι εμείς» και το «Τεχνητή νοημοσύνη για όλους». Ως το 2022 είμαι ενθουσιασμένος και ταυτόχρονα πολύ προβληματισμένος με τις ηθικές διάστασης της ΤΝ και τις προκλήσεις που αναδύονται μέσα στο τοπίο αυτό και με την έλευση του CHAT-GPT και τον εκδημοκρατισμό των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων η ιδέα για το Θάνατο του συγγραφέα παίρνει υπόσταση. Δεν χρησιμοποίησα στη συγγραφή το CHAT-GPT, ενώ θα μπορούσα και ήταν σειρήνα για εμένα, αλλά θέλησα να αναμετρηθώ με την ιδέα ότι μπορώ να δημιουργήσω κάτι πολύ περίπλοκο, κάτι που θα αποσταθεροποιεί τον αναγνώστη και θα υποκρίνομαι ότι είμαι μηχανή. 

Ο άνθρωπος, είναι  και δεν είναι μηχανή, ωστόσο πιστεύω ότι αν είχαμε τα εργαλεία και τα δεδομένα που απαιτούνται για να έρθει σε πέρας ένα τέτοιο σχέδιο θα μπορούσε να γραφτεί από ένα γλωσσικό μοντέλο σε συνεργασία με εμένα αν όχι αποκλειστικά από το γλωσσικό μοντέλο. Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι είναι το τελευταίο βιβλίο που γράφτηκε αποκλειστικά με το μυαλό και το σώμα μου.

 Πιστεύετε ότι η ανθρώπινη δημιουργικότητα θα μπορέσει να επιβιώσει και να εξελιχθεί παράλληλα με την ανάπτυξη της τεχνολογίας;

Κόβεις δρόμο, αναδεικνύεις αδυναμίες που είναι απίθανο μόνος να το κάνεις διότι χρειάζεσαι πολλούς διαφορετικούς αναγνώστες,  ενώ η ΤΝ υποδύεται πολλούς διαφορετικούς αναγνώστες και παίρνεις ανατροφοδότηση. Στη δουλειά μου κάνω ήδη μεγάλη χρήση. Αυτό που παραμένει σημαντικό είναι κατά πόσο η κριτική  μας ικανότητα δεν θα ατροφήσει θα εξελίσσεται ώστε να μπορούμε να φιλτράρουμε ότι ζητάμε και παίρνουμε ώστε να βελτιωθεί η διαδικασία. Η έλευση των μοντέλων ΤΝ αυξάνει τις απαιτήσεις από εμάς, ναι μεν γίνονται όλα ευκολότερα αλλά ταυτόχρονα πρέπει να τεκμηριώνουμε και να εξακριβώνουμε τι ισχύει και τι όχι και όσο αυτό μας απασχολεί θα μας κάνει καλύτερους.

Πολλοί αναγνώστες ενδέχεται να προβληματιστούν σχετικά με τα όρια μεταξύ δημιουργού και δημιουργήματος που διαπραγματεύεται το βιβλίο σας. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η πιο σημαντική ερώτηση που πρέπει να θέσουμε σήμερα όσον αφορά την εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης στη λογοτεχνία και τον ρόλο του ανθρώπου ως δημιουργού;

Σκοπίμως δημιουργείται στο βιβλίο μου μια διαρκής αίσθηση αποσταθεροποίησης. Από την αρχή χάνουμε το νήμα του ποιος είναι ποιος, με το σκεπτικό ότι στο μέλλον θα γίνεται όλο και δυσκολότερο να αντιληφθούμε τη διαφορά, και δεν αναφέρομαι μόνο στο Deepfake, κάποιος παριστάνει εμάς μας αποπροσανατολίζει, αλλά μιλάω συνολικά για μια συνθήκη όπου πράγματι η ΤΝ εκτός του να μας υποστηρίζει θα μας καθοδηγεί. Έτσι καταλήγουμε ότι φτιάχνουμε τις μηχανές και μετά οι μηχανές εμάς!

 Η λογοτεχνία και θα κερδίσει ή  και θα χάσει είναι η ερώτηση. Θα κερδίσει με τροφοδοσία των μοντέλων με δεδομένα ώστε να μας κάνουν συνδέσεις που θα ήταν σχεδόν αδύνατον να τις κάνει μόνος του. Τα εργαλεία ΤΝ μιμούνται τον τρόπο που λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Από πολύ πρώιμα επίπεδα μέχρι την λήψη αποφάσεων. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο θα μπορούν να εντοπίσουνε μοτίβα, ασυνέχειες, ανακρίβειες, μοναδικότητες και να κάνουν εξαιρετική ανάλυση και εν συνεχεία και στη σύνθεση δίνοντας θησαυρούς. Μπορούν να υπονομεύσουν την δημιουργικότητα; Προφανώς αν δεν είσαι σε θέση να κρίνεις θα σε οδηγήσουν σε μέρη που δεν θα έχουν νόημα. . Παράλληλα παρατηρώ τη διάσπαση προσοχής των ανθρώπων όλων μεγάλων και μικρών που δυσκολεύονται στην επικοινωνία και στην απορρόφηση μεγάλων  κειμένων πλέον και αυτό είναι από τα αρνητικά.

Το επόμενο βιβλίο σας θα είναι κοινονικοπολιτικό; Πώς φαντάζεστε το μέλλον της λογοτεχνίας;

Το προηγούμενο μυθιστόρημα μου ήταν πολιτικό θρίλερ , το «Δεξί χέρι», μου ασκεί  μεγάλη γοητεία αλλά δεν θέλησα να συνεχίσω στον ίδιο δρόμο. Περισσότερο με έλκει η ερεύνα και η ενασχόληση μου με την ΤΝ στην επιστημονική φαντασία, το οποίο είναι αρκετά παρεξηγημένο. Επίσης η ερευνητική δημοσιογραφία σε σχέση με αυτά τα θέματα δίνει μεγαλύτερο λόγο να κυριολεκτούμε και να αποκαλύπτουμε πραγματικά γεγονότα και να μιλάμε πράγματα μετρήσιμα παρά να γράφουμε μυθιστορήματα. Οπότε είμαι ανάμεσα σε επιστημονική φαντασία και σε κάτι πολύ απτό παλιάς εποχής για το επόμενο βιβλίο μου. Το μέλλον της λογοτεχνίας δείχνει ότι δεν θα σταματήσει ο άνθρωπος να θέλει να επικοινωνήσει τι τον κάνει άνθρωπο σε μια εποχή που η τεχνολογία καλπάζει οπότε θα θέλει να εκφραστεί.

  Ποιο είναι το αγαπημένο σας βιβλίο;

Πολύ δύσκολο…Ένα από τα αγαπημένα μου είναι το Μόμπι Ντίκ του Χέρμαν Μέλβιλ, Το μαγικό βουνό του Τόμας Μαν,  Το κιβώτιο του Αλεξάνδρου, Χριστιανόπουλος τα ποιήματά του η Σώτη Τριανταφύλλου και γενικά έχω πολλούς αγαπημένους.

Κλείνοντας να τονίσω ότι η τέχνη έχει δύναμη δεν μπορεί να φυλακίσει ανθρώπους, να δικάσει , να αποκλείσει ενώ η πολιτική η οικονομία μπορούν να το κάνουν.

Της Αλεξίας Βλάρα, 29/11/2024