Φιλομήλα Λαπατά: «Ο θυμός είναι σημάδι πως κάτι μέσα μας ζητά να αλλάξει»

Με το νέο της μυθιστόρημα, Η Ξυπόλυτη των Αθηνών, η Φιλομήλα Λαπατά μας ταξιδεύει στην Αθήνα της Μπελ Επόκ∙ μια πόλη γεμάτη λάμψη, αλλά και σκιές, όπου οι κοινωνικές συμβάσεις ορίζουν τη μοίρα, και οι γυναίκες παλεύουν ανάμεσα στο καθήκον και την επιθυμία. Μιλήσαμε με τη Φιλομήλα Λαπατά για τον θυμό ως κινητήριο συναίσθημα, τη θέση της γυναίκας τότε και τώρα, την έρευνα πίσω από τη λογοτεχνία και τη μαγεία του πώς γεννιέται ένα μυθιστόρημα. 

Φιλομήλα Λαπατά

Τι ήταν αυτό που σας γοήτευσε στην προσωπικότητα της Λάουρας και σας ώθησε να γίνει κεντρική ηρωίδα;

Το γεγονός ότι ηΛάουρα είναι ένας πολύ δύσκολος και δυνατός χαρακτήρας με δικές της ιδέες για το πώς θέλει να ζήσει τη ζωή της, σε μια εποχή (1900) κατά την οποία η οικογένεια αποφάσιζε για το μέλλον των απογόνων της. Η μουσική είναι το μόνο που την ενδιαφέρει στη ζωή της. Έχει πείσμα, έχει μίση και πάθη. Ζει, θα έλεγα, αποξενωμένη από τη μητέρα της, αμέτοχη τον περισσότερο καιρό και εξαιρετικά θυμωμένη. Όπως το περιγράφω στο μυθιστόρημα: «σ’ ένα διαρκές εναντίον, ζει μέσα στην ευμάρεια». Και, βέβαια, ακριβώς γι’ αυτό το «εναντίον», κάνει, τελευταία στιγμή, τη δική της επανάσταση, με μια πράξη ανήκουστη για την κοινωνική θέση της οικογένειάς της. Αυτό για μένα ήταν το… κερασάκι στην τούρτα της ιστορίας μου.

Η Αθήνα της Μπελ Επόκ φαίνεται να επηρεάζει όχι μόνο την πλοκή αλλά και την ψυχολογία των ηρώων. Πώς δουλέψατε αυτή τη σύνδεση πόλης και χαρακτήρων;

Η ΞΥΠΟΛΥΤΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ είναι μια τοιχογραφία της συγκεκριμένης εποχής. Δούλεψα πάνω σε μια επισταμένη έρευνα, όχι μόνο ιστορική προκειμένου ν’ αποδώσω αυτούσια την εποχή, αλλά και του κοινωνικού γίγνεσθαι, των ηθών και των εθίμων του 1900. Συμβουλεύθηκα παλαιά συμβολαιογραφικά αρχεία και εφημερίδες της εποχής. Μελέτησα τα απαραίτητα κυκλώματα των προξενιών της αστικής τάξης. Αυτό το μυθιστόρημα μεγάλωσε σιγά σιγά μέσα μου εδώ και πολλά χρόνια.

Ο «βάτραχος» που μεταμορφώνεται σε πρίγκιπα είναι ένας αρχέτυπος μεταμόρφωσης. Ποια προσωπικά ή ιστορικά βιώματα σας εμπνέουν να γράφετε τέτοιες μεταμορφώσεις;

Δεν έχω τέτοιου είδους προσωπικά βιώματα, αλλά έχω εντρυφήσει μελετώντας τα διάφορα αρχέτυπα και όχι μόνο της μεταμόρφωσης.Πολλές φορές ζούμε με λανθασμένα πρότυπα και λανθασμένες αντιλήψεις για τη ζωή, εγκλωβιζόμαστε σε θυμούς και πείσματα και, αν είμαστε τυχεροί, φτάνει κάποτε εκείνη η ευλογημένη –όπως την ονομάζω εγώ- στιγμή της επίγνωσης. Και τότε έρχεται η μεγάλη ανατροπή στη ζωή μας.

Η οικογένεια, η καταγωγή και η κοινωνική θέση είναι καθοριστικά για τη Λάουρα. Πώς βλέπετε τον ρόλο της κοινωνικής πίεσης στη διαμόρφωση της προσωπικότητας;

Για εκείνη την εποχή της Αθήνας του 1900 η κοινωνική πίεση ήταν τεράστια, πολλές φορές με τραγικά αποτελέσματα.Στην Αθήνα του 1900 το κοινωνικό επίπεδο ήταν μόνιμο. Γεννιόσουν σ’ αυτό και τίποτα δεν είχε τη δύναμη να το αλλάξει. Ούτε πόλεμος, ούτε αρρώστια, ούτε θάνατος παρά μονάχα η οικονομική καταστροφή. Ευτυχώς τα πράγματα έχουν αλλάξει με το πέρασμα των ετών. Πιστεύω, όμως, ότι μπορεί ακόμα να υπάρχουν κάποιες τέτοιες ακραίες περιπτώσεις.

Τα πάθη, οι ίντριγκες και οι μικρές καθημερινές συγκρούσεις των χαρακτήρων σας αποκαλύπτουν πολύπλοκες ψυχές. Ποιο στοιχείο της ανθρώπινης ψυχολογίας σας ενδιαφέρει περισσότερο να εξερευνάτε;

Το στοιχείο της επίγνωσης. Η προσωπική πορεία προς την αυτογνωσία. Όσο περισσότερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε για τον εαυτό μας, τόσο περισσότερη ελευθερία αποκτούμε στο να αποφασίζουμε πώς θέλουμε να ζήσουμε τη ζωή μας.

Στους δευτερεύοντες χαρακτήρες, όπως η Κατίγκω και ο Αριστείδης, δίνετε εξίσου έντονη φωνή. Πώς επιλέγετε ποιοι χαρακτήρες θα έχουν κεντρικό ρόλο και ποιοι θα λειτουργούν υποστηρικτικά;

Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες είναι πολύ βασικοί σε ένα μυθιστόρημα, ιστορικό ή σύγχρονο. Δεν μπορεί ένας συγγραφέας να στήσει ένα ολόκληρο μυθιστόρημα δίχως δευτερεύοντες χαρακτήρες να πλαισιώνουν τους πρωταγωνιστές και να δίνουν το στίγμα της εποχής και της πλοκής. Στα δικά μου μυθιστορήματα οι δευτερεύοντες χαρακτήρες έχουν συνήθως τον ρόλο της κοινής λογικής. Ο τρόπος με τον οποίο τους επιλέγω εξαρτάται πάντα από την πλοκή του μυθιστορήματος. Είναι μια διαρκής διαδικασία της συγγραφής. Είναι μαγικό το πώς γράφεται ένα μυθιστόρημα.

Η σχέση ανάμεσα σε προσωπική θυσία και προσωπική ευτυχία φαίνεται να διατρέχει την ιστορία. Πώς βλέπετε την ισορροπία ανάμεσα σε αυτά στη ζωή και στη λογοτεχνία;

Πολύ δύσκολες αυτές οι προσωπικές θυσίες. Προκαλούν πείσμα και άμετρο θυμό. Ιδίως αυτές οι θυσίες του περασμένου αιώνα, όπου οι γυναίκες συνήθως θυσιάζονταν για την οικογένεια είτε παντρεύονταν από συμφέρον είτε έμεναν ανύπαντρες για να γηροκομήσουν τους γονείς τους. Συνάντησα πολλά τέτοια παραδείγματα στην ιστορική έρευνα που πραγματοποίησα.

Οι περιγραφές σας ζωντανεύουν ήχους, χρώματα και συναισθήματα. Πώς επιτυγχάνετε να μεταφέρετε στον αναγνώστη αυτήν την αίσθηση της εποχής;

Με λεπτομερή έρευνα της εποχής, μελέτη των χώρων όπου θέλω να τοποθετήσω την ιστορία μου, με αυτοψία (αν είναι εφικτό) των τοποθεσιών. Σας δίνω ένα παράδειγμα: τα αρχοντικά που αναφέρω στην ΞΥΠΟΛΥΤΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ υπάρχουν μέχρι σήμερα, όχι κατ’ ανάγκη στις ίδιες διευθύνσεις. Τα επισκέφθηκα και τα περιέγραψα στο μυθιστόρημα. Σας το λέω πάλι είναι μαγικό το πώς γράφεται ένα μυθιστόρημα.

Αν η ιστορία της Λάουρας είχε εκτυλιχθεί σήμερα, ποιο στοιχείο της προσωπικότητας της θα αλλάζατε και ποιο θα διατηρούσατε;

Δεν θα άλλαζα απολύτως τίποτα. Θα άφηνα την ιστορία ως έχει.

Τι θέλετε να πάρει ο αναγνώστης μαζί του από Η Ξυπόλυτη των Αθηνών πέρα από την ιστορική αναπαράσταση – ποιο μήνυμα ή συναίσθημα επιδιώκετε να μείνει;

Ότι ο θυμός είναι μια βαλβίδα ασφαλείας, ένα σημάδι που αξίζει να το ακούσουμε και να του δώσουμε μεγάλη προσοχή. Και είναι το υπ’ αριθμόν ένα σημάδι πως κάτι πρέπει ν’ αλλάξουμε στη ζωή μας που δεν πάει καλά. Εμείς οι γυναίκες έχουμε θέμα με το θυμό γιατί δεν μας είναι επιτρεπτός. Σκεφθείτε αυτό το… απείρου κάλλους «τα καλά κορίτσια δεν θυμώνουν» ή τα επίθετα που μας χαρακτηρίζουν όταν θυμώνουμε: σκύλα, ανισόρροπη, υστερική, κλπ. Ο θυμός δεν είναι ούτε δίκαιος ούτε άδικος. Υπάρχει για κάποιο λόγο και πάντα, όλες τις φορές, αξίζει το σεβασμό και την προσοχή μας.

 

Σας ευχαριστώ για τις ενδιαφέρουσες ερωτήσεις σας.

Φιλομήλα Λαπατά 

Βλάρα Αλεξία, 31/10/2025