Ζαχαρούλα Παπαδάκη: "Η τραγική περιπέτειά του Νικηταρά μετά την απελευθέρωση, με τον επώδυνο και μαρτυρικό εγκλεισμό του στους στρατώνες βαρυποινιτών, με συγκλόνισε περισσότερο και με τραυμάτισε".
«Η φτώχεια είναι δεινό μα πιο δεινό είναι το άδικο»!
Και αυτό αν και τα λέει όλα θα το επεξηγήσω για να γίνει απόλυτα κατανοητή η απάντησή μου στο ερώτημα αυτό που είναι ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους που έγραψα το βιβλίο με κατάθεση ψυχής ως «Φόρο Τιμής» για τον Νικήτα Σταματελόπουλο «Σύμβολο» στη διαχρονικότητα του ελληνισμού.
Είναι άπειρα τα σημεία του βίου του που στοίχειωσαν στην ψυχή μου και με σημάδεψαν ώστε πλέον να συμπορεύομαι μαζί του. Είναι λοιπόν πολύ δύσκολο να ξεχωρίσω κάτι ιδιαίτερα, γιατί απλούστατα ο Νικήτας Σταματελόπουλος είναι ένα σπάνιο φαινόμενο ανθρώπου που κάθε σημείο της ύπαρξής του συνοδεύεται από μία ισχυρή αξία, με αποτέλεσμα κάθε λεπτό από τη ζωή του να αποτελεί καθοριστικό σημείο αναφοράς και παραδείγματος στη διαχρονικότητα.
Το να πω τι με συγκίνησε περισσότερο, είναι για μένα σαν να προσπαθώ να περιγράψω ποιο κομμάτι απ’ το γυαλί που έσπασε στα χέρια μου με πόνεσε πιο πολύ. Όμως αν ξεχωρίσω σε κεφάλαια τη ζωή του, μπορώ να πω ότι από μετά την έντονη μαχητική του δράση, η τραγική κατάληξη του μεταπολεμικού βίου του, είναι αυτό που ματώνει περισσότερο. Διότι το να πολεμάς για την ελευθερία της πατρίδας σου, αυτό έχει μία λογική βάση. Ο Νικηταράς έσπασε τρία σπαθιά στη μάχη, ενώ το τέταρτο έγινε ένα με το χέρι του από την αγκύλωση! Το ότι εκδιώχθηκε όμως εκ των υστέρων με προφάσεις για δήθεν συνωμοσία κατά του βαυαρικού καθεστώτος αδίκως και άνευ αποδείξεων, με αποτέλεσμα να αθωωθεί ομοφώνως, όμως αντί να αποφυλακισθεί να τον οδηγούν στους στρατώνες βαρυποινιτών, αυτό ήταν Μεγίστη Ύβρις!
Ο Νικηταράς εκδιώχθηκε, λοιδορήθηκε και μάλιστα με έναν ανελέητο θυμό. Έγινε βορά στα χέρια της εξουσίας, στην πατρίδα που ελευθέρωσε και ο ίδιος έγινε έρμαιο σε ένα πεδίο βολής με έναν εχθρό, πολύ χειρότερο από τον φυσικό εχθρό που πολέμησε.
«Το άδικο»! Αυτό είναι πέρα από κάθε λογική!
Η τραγική περιπέτειά του μετά την απελευθέρωση, με τον επώδυνο και μαρτυρικό εγκλεισμό του στους στρατώνες βαρυποινιτών, με συγκλόνισε περισσότερο και με τραυμάτισε. Ήταν ένας από τους βασικούς μοχλούς που με έκανε να εμβαθύνω την έρευνά μου και να προσπαθήσω να συνδέσω τα κομμάτια του πάζλ που έλειπαν από την ιστορία του σπουδαίου αυτού ήρωα, για να ξεθάψω τα κρυφά « ποιοι; που; πότε; πώς: γιατί;» Έψαχνα να βρω από τις ενδείξεις των γεγονότων και τα μυστικά περάσματα γύρω από τα ιστορικά πλαίσια της εποχής, αποδείξεις ώστε να βρω τις απαντήσεις πέρα από τα ευρέως γνωστά και καθιερωμένα στον βίο τού Νικήτα Σταματελόπουλου, που όπως διαθρυλείται η ιστορία του προς στο τέλος της ζωής του περιορίζεται μονάχα σε ένα περιβάλλον επαιτείας ενός πολλαπλά παρασημοφορημένου Αγωνιστή. Ποιες όμως ήταν οι πραγματικές συνθήκες που δεν έβγαιναν στο φως; Ποιες ήταν οι βαθύτερες πληγές και τα αίτια στο σύννεφο των σκοτεινών ιστορικών εξελίξεων ανάμεσα σε πολιτικές ίντριγκες; Προφανώς είχαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο σε μια επαναλαμβανόμενη ιστορία και σύμφωνα με τις έρευνές μου και την ενδελεχή μελέτη της προσωπικότητας του Νικηταρά, οι αποκαλύψεις πολιτικών κρατουμένων στους ίδιους με αυτόν στρατώνες, μαρτυρούν ότι τον έκλεισαν- παρά την ομόφωνη αθώωσή του- σε έναν απόλυτα σκοτεινό υπόγειο χώρο που αρχικά ήταν χτισμένος πάνω σε αρχαίο νεκροταφείο, δηλαδή σε έναν τάφο χωρίς λάρνακες! Ο τάφος αυτός αργότερα, από μελέτες αρχιτεκτόνων και βάσει σχεδίων, λειτουργούσε πιθανότατα σαν δεξαμενή συγκέντρωσης λυμάτων, και κατόπιν ήταν επιχρισμένος με ασβεστοκονίαμα για να διαμορφωθεί σε χώρο διαμονής κρατουμένων! Αυτό το στοιχείο ήταν μια συγκλονιστική μαρτυρία, με έντονες εικόνες που έχουν πραγματικά στοιχειώσει στο μυαλό μου.
Οι ανατροπές σε άγνωστες πτυχές μιας δραματικής ιστορικής διαδρομής του ήρωα βγαίνουν στο φως από τα κλειστά κελιά και τα μέχρι τώρα καθιερωμένα και ανεξερεύνητα μονοπάτια της ζωής του Νικηταρά. Οι έρευνες αφήνουν ανοιχτούς τους διαδρόμους στους ορίζοντες της κρίσης του αναγνώστη να βγάλει τα συμπεράσματά του.
Πώς αποφασίσατε να συνδυάσετε τα απομνημονεύματα του Νικηταρά με τις σημειώσεις του δικαστή Τερτσέτη, και τι προσθέτει αυτή η διπλή οπτική στην αφήγηση;
Οι ομολογίες του μεγάλου δασκάλου και δικαστή Γεωργίου Τερτσέτη, μαρτυρούν την σημαντικότητα και την ιδιαιτερότητα των Απομνημονευμάτων του Νικηταρά, της συγκίνησης που προκαλούν οι μαρτυρίες του, οι οποίες δε, αποκαλύπτουν και την σφραγίδα της «αυτόχειρης» γραφής τού ήρωα-όπως τα χαρακτηρίζει ο Γ. Τερτσέτης, ένα στοιχείο μη ευρέως γνωστό, που ανατρέπει την ευρέως φημολογία, ότι ο Νικηταράς ήταν αγράμματος. Ασφαλή συμπεράσματα για το μέγεθος της σχολικής εκπαίδευσης του Νικηταρά δεν αποσαφηνίζονται, όμως υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για την γραμματική του ικανότητα και από τις μαρτυρίες του Γ. Τερτσέτη αλλά και από τις ενυπόγραφες και ιδιόχειρες επιστολές του που αναρτώνται στο βιβλίο, καθώς και από τη ροή του πύρινου λόγου του, επίσης όπως προκύπτει και από προκηρύξεις που αναρτώνται στο βιβλίο. Όλες οι επιστολές του κλείνουν με την καλλιγραφική υπογραφή του! Ένα σημαντικό ακόμη σημείο αναφοράς είναι ότι αποσαφηνίζεται ο αριθμός των απομνημονευμάτων που εντοπίσθηκαν -αντίγραφα και ιδιόχειρα- κάτι που επίσης δεν είναι ευρέως γνωστό. Επισημαίνονται δε, η σπουδαιότητα και το μέγεθος της προσωπικότητας του Νικηταρά, οι καθηλωτικές μαρτυρίες του βίου του, σημεία αναφοράς που σήμαναν συναγερμό εντείνοντας το ιδιαίτερο ενδιαφέρον και συγκίνηση σημαντικών ανθρώπων από το περιβάλλον της Βουλής των Ελλήνων, αλλά και ξένων φιλελλήνων που είχαν μάθει την ιστορία του, θέλησαν να επεξεργαστούν τα απομνημονεύματά του, τα αντέγραψαν και τα φύλαξαν, ένα εκ των οποίων τηρείται στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων μέχρι σήμερα.
Στην παρουσίαση στο Πολεμικό Μουσείο, η μελοποίηση αποσπασμάτων του βιβλίου από τον Αλέξανδρο Χάχαλη δημιούργησε έντονα συναισθήματα. Πώς φαντάζεστε τον ήχο της ιστορίας στη φαντασία σας;
Ο ήχος του πολέμου στα μονοπάτια του μπαρουτιού, στις πλαγιές των βουνών και στα κρυφά περάσματα, στις εκκλησιές, στους πύργους και στα γκρέμια της θυσίας, στα κελιά των βασανιστηρίων, στην πύρινη λαίλαπα των μαχών, στον θάνατο και στο αίμα που έτρεξε στις θάλασσες της ιστορίας, δεν θα μπορούσαν να μην ακούγονται μέσα από επικές εκρήξεις στις νότες από μια ωδή, από ένα μοιρολόι, από ένα ξέσπασμα πόνου, από έναν παιάνα υπερηφάνειας και νίκης με τους χαρακτηριστικούς ήχους να τρυπούν σαν βελόνες την καρδιά. Η μουσική υπόκρουση του Αλέξανδρου Χάχαλη του συνεχιστή της μουσικής παράδοσης του Βαγγέλη Παπαθανασίου, δίνει την ανάσα αυτή ακριβώς που χρειάζεται για να δώσει ζωή και να συγκλονίσει όλο το είναι του θεατή και του ακροατή. Ο συνθέτης Αλέξανδρος Χάχαλης έχει το χάρισμα να συνδυάζει την ηλεκτρονική μουσική με τους παραδοσιακούς ρυθμούς και καταφέρνει η κάθε λέξη του ποιήματος και του κειμένου να βγάζει τον δικό της ρυθμό και να γίνεται εικόνα και έντονο συναίσθημα που συναρπάζει, συγκινεί, γίνεται λυγμός και λύτρωση. Η μουσική ακολουθεί την συναισθηματική έκφραση του Νικηταρά, του ήρωα Νικηταρά στη μάχη, του Νικηταρά που πονούσε από τις κοντακιές στα σπασμένα του πλευρά, του Νικηταρά στο παράπονο και στην πίκρα, στην απόγνωση για το χαμένο του παιδί, του Νικηταρά που με το όραμά του μας ταξιδεύει ως τις τελευταίες του στιγμές στο Σύμπαν της ελευθερίας.
Ο Νικηταράς πέρασε από την τιμή στον εξευτελισμό. Πώς καταφέρατε να αποδώσετε αυτήν την ψυχολογική ένταση στους αναγνώστες;
Οι αναλυτικές περιγραφές που αφορούν τη σύλληψη, τη δίκη, και τα βασανιστήρια του Νικηταρά αυτούσια μέσω των δημοσιευμάτων της εφημερίδας ΑΙΩΝ του 1840 οι σελίδες της οποίας αναρτώνται στο βιβλίο, ήταν ο πλέον ρεαλιστικός τρόπος να αποδοθεί η αντικειμενική αλήθεια λειτουργώντας ως αυτόπτης μάρτυρας. Η ανάλυση των περιγραφών μέσω και του λογοτεχνικού αφηγηματικού λόγου αλλά και των διαλόγων που χτίζω, γίνονται ο συνδετικός κρίκος και διεγείρουν ακόμη περισσότερο τις αισθήσεις δημιουργώντας ένα ντόμινο συναισθημάτων έως την απόλυτη κορύφωση. Τα ντοκουμέντα που υπάρχουν στο βιβλίο δεν το κοσμούν απλώς, αλλά λειτουργούν ως καταλύτες και σε συνδυασμό με την περαιτέρω ανάλυσή τους , οδηγούν ως ξεναγοί τον αναγνώστη, σε κρυφές στοές αποκαλύπτοντας μυστικά που βγαίνουν στο φως, κρατώντας τον σε μια συνεχή αγωνία για την εξέλιξη, προκαλώντας του παράλληλα αλλεπάλληλα ερωτήματα που γεννιούνται μαζί με την πίκρα, την αγανάκτηση, τη συγκίνηση.
Η ιστορία του συνδέεται με τα ευρύτερα ιστορικά γεγονότα του 18ου και 19ου αιώνα. Πόσο δύσκολο ήταν να ισορροπήσετε ανάμεσα στην ιστορική ακρίβεια και στην αφήγηση που κρατά ζωντανό τον αναγνώστη;
Οι ισορροπίες στην εκτέλεση της αφήγησης των ιστορικών πεπραγμένων σε συνδυασμό με την λογοτεχνική έκφραση για την ανάδειξη και την αναβίωση μιας εποχής που επηρέασε τις ιστορικές εξελίξεις, είναι ιδιαίτερα λεπτές. Μοιάζει θα τολμούσα να πω με μία λεπτή χειρουργική επέμβαση η οποία δεν επιτρέπει λάθη, λαμβανομένου υπόψιν ότι από μία άστοχη περιγραφή υπάρχει κίνδυνος αλλοίωσης των δεδομένων. Είναι μεγάλη ευθύνη η περιγραφή μιας σφαιρικής εικόνας των συνθηκών που επικρατούσαν από την προεπαναστατική έως και την μεταπολεμική περίοδο του 1821, που επηρέασαν σοβαρά τις ιστορικές εξελίξεις και δρουν έως και σήμερα, και επιβάλλεται σοβαρός έλεγχος και προσοχή στο ιστορικό κείμενο ώστε να προστατεύεται η αντικειμενικότητα και η ιστορία, ιδιαίτερα όταν γίνονται αναδρομές σε ιστορικά γεγονότα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τον ήρωα. Η διαδρομή των εξελίξεων γίνεται με χρονική ακολουθία και σταθμούς δράσης, ενώ το αφηγηματικό οδοιπορικό λειτουργεί ως η σπονδυλική στήλη ενός οικοδομήματος και κατέχει σημαντικότατη θέση στο έργο, εξασφαλίζοντας όμως την ισορροπημένη μετάβαση στην «ενσάρκωση» των ρόλων με την ομαλή ροή στη δομή για την εξέλιξη του δράματος, χωρίς να υπερβαίνει τη συμβατότητα των πραγματικών γεγονότων. Στόχος είναι η αναβίωση και η βιωματική μετάβαση του αναγνώστη στην εποχή, σε ρεαλιστικές στιγμές συμμετέχοντας ουσιαστικά μέσω των εικόνων που αναπαράγονται, κορυφώνοντας σταδιακά τα συναισθήματά του και ενεργοποιώντας την κρίση και την κριτική του. Χρειάστηκαν λοιπόν λεπτοί χειρισμοί στην εξέλιξη του πονήματος ώστε τα δρώμενα να μην ταλαντεύονται ανάμεσα στη σύμβαση και τη σταθερότητα των ιστορικών γεγονότων.
Τι σημαίνει για εσάς προσωπικά να φέρνετε στο φως «το μήνυμα του Νικηταρά» και να το μεταλαμπαδεύετε στη νέα γενιά;
Ο ακρωτηριασμός των αξιών στη σημερινή κοινωνία, γεννά έντονα την ανάγκη των ιστορικών αναδρομών μέσα από τους ήρωες που προσέφεραν τόσα πολλά για τη σωτηρία της πατρίδας και την ελευθερία μας, προκειμένου να συντηρούμε τις μνήμες και να προφυλάξουμε τις αξίες και τα ιδανικά μας ώστε ένα προλάβουμε τον απαγχονισμό τους.
Το δομικό κύτταρο του πολιτισμού μας είναι η ιστορία μας και οφείλουμε να την κρατάμε ζωντανή, να μας αφηγείται το παρελθόν, εξερευνώντας πηγές αναδόμησης και ερμηνείας των γεγονότων ,να αναπνέει στο παρόν, να εξελίσσεται και να αναπαράγεται στο μέλλον.
Με την ευλυγισία της πένας τοποθετείται ένα ακόμη δυνατό λιθάρι για την διατήρηση της ιστορικής μνήμης, συμβάλλοντας στη διδαχή και παραδίδοντας τη σκυτάλη για τη μεταλαμπάδευση των αξιών που θα εμπνέουν τις νεότερες γενιές στο «Οικοδόμημα» του Πολιτισμού μας.
Ποιο ήταν το πιο «αναπάντεχο» στοιχείο που ανακαλύψατε κατά την έρευνά σας και σας έκανε να δείτε τον Νικηταρά με άλλη ματιά;
Όσο μελετούσα την συγκεκριμένη εποχή που διαδραματίστηκαν τα γεγονότα πριν και μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, τα γεγονότα με οδηγούσαν να εμβαθύνω την έρευνά μου στη σφαίρα των διεθνών εξελίξεων της εποχής και φυσικά γύρω από τον Νικηταρά που ήταν και ο πυρήνας του έργου μου. Όσο ερευνούσα, συνειδητοποιούσα τις καταστάσεις τις εποχής και με τη φυσική εξέλιξη της έρευνάς μου, δημιουργούντο νέα ερωτήματα, έβρισκα νέες απαντήσεις, συνδέοντας ένα ένα τα κομμάτια του παζλ που εμφανίζοντο μπροστά μου. Μέχρι τότε δεν είχα συνειδητοποιήσει τι καθεστώς επικρατούσε, σε ποιο βαθμό και γιατί είχε κυνηγήσει τον μεγάλο αγωνιστή, γιατί προσπάθησαν να τον συνθλίψουν και να τον αποδημήσουν ολοκληρωτικά.
Οι απαντήσεις έρχονταν αυθόρμητα σε κάθε κομμάτι που συνέθετε την ιστορία. Είδα καθαρά τους λόγους που η εξουσία άσκησε πάνω του μια αδικαιολόγητη βίαιη και απάνθρωπη συμπεριφορά στην προσπάθειά της για την ολοκληρωτική εξόντωση και αποδόμησή του . Δεν έβλεπα πλέον τον Νικηταρά ως επαίτη.
Τα ιστορικά ντοκουμέντα αποδεικνύουν ότι ο Νικήτας Σταματελόπουλος ήταν ένας πραγματικός ηγέτης με πύρινο και λακωνικό λόγο, και με πρωτοφανή τόλμη και θάρρος καθιστώντας τον μεταξύ πολλών άλλων γενναίων πολεμιστών και μέσα από το οικογενειακό του περιβάλλον όπως ο θείος του και μέντοράς του Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ως «απειλή» για την εξουσία και αυτό ενοχλούσε πολύ…Η εξόντωσή του όπως και πολλών άλλων ηρώων ήταν ο μόνος τρόπος ώστε να απαλλαγούν οι τότε εξουσιαστές της πατρίδας. Ο Νικήτας Σταματελόπουλος λοιπόν ήταν ένας «Μεγάλος Ηγέτης».
Ποιος είναι ο ρόλος της εικόνας και της φαντασίας στις σελίδες του βιβλίου, ειδικά στις περιγραφές των μαχών και των στρατηγικών του Νικηταρά;
Οι μυθοπλαστικοί διάλογοι οι οποίοι όμως συμβαδίζουν με τις μαρτυρίες και τα ιστορικά γεγονότα σε συνδυασμό με τις ιστορικές αναφορές, λειτουργούν ως καταλύτες για να προβληματίσουν, να επηρεάσουν και να αναπαραστήσουν όσο πιο ρεαλιστικά γίνεται, τις δύσκολες συνθήκες και τον τρόπο αντιμετώπισης κατά του εχθρού στις άνισες πληθυσμιακά μάχες. Το λεξιλόγιο της εποχής που χρησιμοποιείται κυρίως όσον αφορά τον πολεμικό εξοπλισμό στις αρματωσιές και τον τρόπο χρήσης τους μέσα από τους διαλόγους μεταξύ του Νικηταρά και των παλληκαριών του, δίνει την ευκαιρία στον αναγνώστη να ενημερωθεί και να γνωρίζει σημαντικές λεπτομέρειες της εποχής, ώστε να γίνει κατανοητό το πλαίσιο όσον αφορά τις στρατηγικές που ακολουθούσαν οι Έλληνες και τον τρόπο που πολεμούσαν οδηγώντας τους στην πορεία για την ελευθερία.
Το βιβλίο σας φιλοδοξεί να μπει στα σχολεία και τα μουσεία. Πώς πιστεύετε ότι οι μαθητές και οι νέοι θα συνδεθούν με τον ήρωα και το ιστορικό του πλαίσιο;
Η αναζήτηση για έναν καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο δεν θα μπορούσε να έχει ιδανικότερο πόλο έλξης από τον Νικήτα Σταματελόπουλο, ο οποίος αποτελεί μια διαχρονική και μοναδική εποποιία, πηγή έμπνευσης και προβληματισμού, δεδομένου ότι οι ανώτερες δυνάμεις του χαρακτήρα του συμβάλουν στο να παραδειγματίζουν και να εμπνέουν τις νεότερες γενιές στις εκάστοτε δύσκολες συνθήκες της κοινωνίας που βιώνουμε. Το ήθος, η αξιοπρέπεια, η δικαιοσύνη, η ανιδιοτέλεια, η υπομονή, η ταπεινότητα, το ανώτερο πνεύμα του ήρωα, είναι μερικά δείγματα από τις αξίες που περιέβαλαν την προσωπικότητα τού Νικηταρά, μεταφέροντας όλη την ενέργειά του σε μια σύγχρονη εποχή που οι αξίες ισοπεδώνονται καθημερινά. Οι έντονες εικόνες μέσα από τους διαλόγους του βιβλίου αυτού, βοηθούν στο να διεγείρουν το ενδιαφέρον του μαθητή και του αναγνώστη γενικότερα και γίνονται βιωματικές αναπαραστάσεις που κεντρίζουν το συναίσθημα, οδηγώντας τον σταδιακά στην έντονη συγκινησιακή κορύφωση. Μοιάζει με βατήρα εκκίνησης που ο αθλητής περιμένει με αγωνία να ακούσει το σύνθημα για να ξεκινήσει στο δικό του διάδρομο τον αγώνα δρόμου. Η αδρεναλίνη μέσω των διαλόγων, ενεργοποιεί τον μοχλό εκκίνησης του μαθητή για τον προβληματισμό, το ενδιαφέρον για την γνώση, δυναμώνοντας την κρίση, την κριτική, την έντονη συναισθηματική του φόρτιση, κατανοώντας έτσι τις σωστές αξίες και τα πρότυπα μέσω του ήρωα. Φτάνει στο σημείο εκείνο που αυθόρμητα δίνει τις απαντήσεις και τις λύσεις σε πολλά ερωτήματα, αναπτύσσεται δε, η ωριμότητά του και η ελπίδα να εκτινάξει όλες εκείνες τις δυνάμεις που κρύβονται στο εσωτερικό του περιβάλλον, μέσα από την ώθηση που χρειάζεται για να αναδυθεί η ιεραρχημένη ευγένεια και το ελεύθερο πνεύμα για μια ισορροπημένη και υγιή κοινωνία.
Αν έπρεπε να συνοψίσετε σε μια φράση τι σημαίνει σήμερα ο Νικηταράς για τον ελληνικό λαό και τη συλλογική μνήμη, ποια θα ήταν αυτή;
Ο Νικηταράς είναι το «ΣΥΜΒΟΛΟ» διαχρονικότητας σε μια σύγχρονη εποχή που οι αξίες έχουν ισοπεδωθεί σχεδόν ολοκληρωτικά και το μήνυμα που πρεσβεύουν οι αξίες του Νικήτα Σταματελόπουλου, η «στωικότητη και η ευφηία του», θα πρέπει να γίνουν φωτοδότης φάρος για την κοινωνία και το μέλλον.
Αλεξία Βλάρα
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου