Διαβάσαμε και προτείνουμε: "Από τη μικρασιατική καταστροφή στον μεσοπόλεμο - Η περίπτωση της Θεσσαλίας" επιμέλεια Νίκος Χριστοφής

Ο συλλογικός τόμος Από τη Μικρασιατική Καταστροφή στον Μεσοπόλεμο – Η Περίπτωση της Θεσσαλίας, με γενική επιμέλεια του ιστορικού και πανεπιστημιακού Νίκου Χριστοφή, και πρόλογο του ερευνητή Δημήτρη Καμούζη (Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών), έρχεται να καλύψει ένα σοβαρό κενό στην ελληνική ιστοριογραφία της περιόδου 1919–1930: την αποκέντρωση της μελέτης του μικρασιατικού προσφυγικού φαινομένου από τα μεγάλα αστικά κέντρα προς την αγροτική ελληνική περιφέρεια, με έμφαση στη Θεσσαλία. Η Θεσσαλία, μια περιοχή που μέχρι τότε θεωρείτο περιφερειακή, αγροτική, ενίοτε περιθωριοποιημένη, μετατρέπεται στον παρόντα τόμο σε ένα δυναμικό εργαστήριο ιστορικής μνήμης, κοινωνικής αλλαγής και εθνικής ανασυγκρότησης.

Ο τόμος αποτελείται από εννέα αυτοτελή, αλλά αλληλένδετα κεφάλαια που εστιάζουν σε κρίσιμες θεματικές, όπως ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος και η Συνθήκη της Λωζάννης, η ενημέρωση και ο Τύπος, οι κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες του μεσοπολέμου, το αγροτικό ζήτημα, η εμπειρία του πολέμου, η καθημερινότητα των προσφύγων, ο αθλητισμός και η χωρική κατανομή των πληθυσμιακών μετακινήσεων. Η ιστορική αφήγηση ξεκινά με την εναρκτήρια μελέτη του Καμούζη, η οποία εξετάζει την περίπτωση της Λάρισας και της ευρύτερης περιοχής υπό το φως της Μικρασιατικής Καταστροφής, της Συνθήκης της Λωζάννης και της Ανταλλαγής Πληθυσμών. Εδώ τίθενται οι βάσεις για την κατανόηση της μετάβασης από τον πόλεμο στην προσφυγική πραγματικότητα.

Ο Νίκος Χριστοφής μελετά την εφημερίδα Ελευθερία του Βόλου και την αποτύπωση της Μικρασιατικής Εκστρατείας στον Τύπο, αναδεικνύοντας τη σχέση μεταξύ πληροφόρησης, εθνικής προπαγάνδας και τοπικής υποδοχής των γεγονότων. Ακολουθεί ο Γιώργος Γάσιας, ο οποίος φωτίζει το θεσσαλικό αγροτικό ζήτημα από την οθωμανική περίοδο έως το νεοελληνικό κράτος, προσφέροντας μια σύγχρονη θεώρηση που συνδέει τις αγροτικές δομές με τις κοινωνικές αντιστάσεις της εποχής.

Ο Γιώργος Χρανιώτης επικεντρώνεται στους απείθαρχους στρατιώτες και τις αγροτικές εξεγέρσεις στη Λάρισα (1917–1925), δείχνοντας πώς οι εμπειρίες του πολέμου, της επιστράτευσης και της αποστράτευσης συνδέθηκαν με ταυτόχρονες αγροτικές διαμαρτυρίες και κοινωνικές μετατοπίσεις. Ο Αλέξανδρος Μακρής αναλύει τη δράση των παλαιοπολεμιστικών οργανώσεων σε Λάρισα και Βόλο, φωτίζοντας τις μορφές πολιτικής συγκρότησης και τη συμβολή των βετεράνων στον δημόσιο βίο της μεσοπολεμικής Θεσσαλίας.

Ιδιαίτερης σημασίας είναι το έκτο κεφάλαιο του Γιάννη Γκλαβίνα, που εστιάζει στους Θεσσαλούς στρατιώτες ως αιχμαλώτους και αγνοουμένους της Μικρασιατικής Εκστρατείας και στον αντίκτυπο των εμπειριών τους στις οικογένειες και τις κοινότητες που άφησαν πίσω. Ο Ανδρέας Μπαλτάς εξετάζει τον ρόλο του αθλητισμού ως πεδίου ενσωμάτωσης και ταυτόχρονης έκφρασης των προσφύγων από τη Μικρά Ασία και την Πόλη, με επίκεντρο τον Βόλο, αναδεικνύοντας τον αθλητισμό ως χώρο συμβολικής και πραγματικής συμμετοχής στη νέα πατρίδα.

Η χωρική και πληθυσμιακή διάσταση της προσφυγικής εγκατάστασης παρουσιάζεται μέσα από τις μελέτες του Νίκου Ανδριώτη και της Αναστασίας Κονταξή, οι οποίοι προσφέρουν στατιστικά δεδομένα, χάρτες και ερμηνευτικές τομές για τον αριθμό, την κατανομή και την οικονομική-κοινωνική ενσωμάτωση των προσφύγων τόσο σε αστικά όσο και σε αγροτικά κέντρα της Θεσσαλίας.

Η σύνθεση όλων των παραπάνω δημιουργεί ένα πολύπλευρο, τεκμηριωμένο και πολιτικά διαυγές πορτρέτο μιας μεταβατικής περιόδου, όπου οι τοπικές κοινωνίες καλούνται να διαχειριστούν τις μνήμες του πολέμου, την ανάγκη συμβίωσης, την πίεση του κράτους, αλλά και τις ίδιες τους τις ταυτότητες. Η αφήγηση αποφεύγει τις ωραιοποιήσεις και προσεγγίζει την προσφυγική εμπειρία ως πολύπλοκο φαινόμενο, όπου συνυπάρχουν η τραυματική μνήμη, η προσαρμογή, οι αντιστάσεις και οι ενσωματώσεις.

Συνολικά, ο τόμος Από τη Μικρασιατική Καταστροφή στον Μεσοπόλεμο – Η Περίπτωση της Θεσσαλίας συνιστά μια υποδειγματική συμβολή στην επιστημονική και συλλογική μνήμη, ανοίγοντας τον δρόμο για περισσότερες τοπικές και διατοπικές μελέτες γύρω από τη Μικρασιατική Καταστροφή και τις πολλαπλές της κληρονομιές. Η Θεσσαλία, μέσα από τα κείμενα των συμμετεχόντων ερευνητών, δεν προσεγγίζεται μόνο ως χώρος εγκατάστασης, αλλά ως ιστορικός τόπος παραγωγής κοινωνικών εντάσεων, συλλογικών ταυτοτήτων και αφανών αφηγήσεων που τώρα βγαίνουν στο φως.

Της Αλεξίας Βλάρα, 30/09/2025