Σοφία Βόϊκου: "Όλοι οι άνθρωποι είμαστε εν δυνάμει μικροί θεοί για τους άλλους"

Η Σοφία Βόϊκου επιστρέφει δυναμικά με το νέο της μυθιστόρημα, Ο Κήπος των Μικρών Θεών, ένα βιβλίο που μας μεταφέρει στη Θεσσαλονίκη του 1915, σε μια εποχή που η πόλη βρισκόταν στο επίκεντρο ιστορικών και κοινωνικών ανακατατάξεων. Μέσα από την ιστορία της Ραχήλ, μιας νεαρής φωτογράφου της εβραϊκής κοινότητας, και του Στεφάν, ενός Γάλλου στρατιώτη που φέρει τα τραύματα του πολέμου, η συγγραφέας υφαίνει ένα συγκινητικό αφήγημα για την απώλεια, την ελπίδα και τη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η Σοφία Βόϊκου μάς μιλά για την έμπνευση πίσω από το βιβλίο, τη βαθιά έρευνα που πραγματοποίησε, καθώς και για το συγκινητικό έργο της Anna Coleman Ladd, της γυναίκας που χάρισε «νέα πρόσωπα» στους στρατιώτες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μέσα από τις σελίδες του Κήπου των Μικρών Θεών, η λογοτεχνία συναντά την ιστορία και αποκαλύπτει μικρές, αλλά ουσιώδεις πράξεις ανθρωπιάς που μεταμορφώνουν ζωές.

1. Τι σας ενέπνευσε να γράψετε τον Κήπο των Μικρών Θεών; Υπήρξε κάποιο συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός ή προσωπική εμπειρία που σας οδήγησε σε αυτή την ιστορία;

Είχα επισκεφθεί την 59^η Biennale της Βενετίας. Εκεί που περπατούσα ανάμεσα σε εντυπωσιακά έργα της σύγχρονης τέχνης, ένα έκθεμα μικρό σε μέγεθος, στη γωνία μίας αίθουσας, τράβηξε την προσοχή μου. Ήταν μία από τις μάσκες που κατασκεύαζε η Anna Coleman Ladd για τους στρατιώτες του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου των οποίων το πρόσωπο είχε καταστραφεί. Στάθηκα μισή ώρα μπροστά της χωρίς να μπορώ να πάρω τα μάτια μου από πάνω της. Εκείνη τη στιγμή, ήξερα πως είχα βρει την ιδέα για το επόμενό μου βιβλίο. Ή για να είμαι ακριβοδίκαιη πως είχε έρθει από μόνη της η ιδέα και με βρήκε.

2. Πώς επιλέξατε τη Θεσσαλονίκη του 1915 ως σκηνικό της αφήγησης; Τι ήταν αυτό που σας γοήτευσε σε αυτή την περίοδο της πόλης;

Ο κεντρικός μου ήρωας, ο Στεφάν είναι Γάλλος στρατιώτης. Αντί για το Γαλλικό Μέτωπο, επέλεξα να τον τοποθετήσω να μάχεται στο Μακεδονικό Μέτωπο, έδρα του οποίου ήταν η Σαλονίκη από το 1915 έως το 1918. Θεώρησα πως ήταν το ιδανικό σκηνικό για να εκτυλιχθεί η ιστορία των δύο ηρώων και ταυτόχρονα να διαφωτιστεί μία ιδιαίτερη περίοδο της πόλης όπου τετρακόσιοι χιλιάδες στρατιώτες από όλα τα μέρη του κόσμου στρατοπέδευσαν στις παρυφές της. Κατάσκοποι, καφέ σαντάν, αφροδίσια νοσήματα, κραιπάλη ήταν όλα στην ημερησία διάταξη. Θα μπορούσα να πω πως ήταν κι ένας φόρος τιμής προς την πόλη μου. Μεγαλώνοντας αισθάνομαι την ανάγκη να επιστρέφω και συγγραφικά στις ρίζες μου.

3. Οι ήρωές σας, η Ραχήλ και ο Στεφάν, έρχονται από πολύ διαφορετικούς κόσμους. Τι συμβολίζουν αυτοί οι δύο χαρακτήρες για εσάς και πώς διαμορφώνονται από τα γεγονότα της εποχής;

Τα ιστορικά γεγονότα της εποχής έρχονται κατακλυσμιαία επάνω τους. Τους αλλάζουν στην κυριολεξία τη ζωή, ιδίως του Στεφάν, καταπατώντας τα όνειρα και τις φιλοδοξίες τους. Ωστόσο, έχουν τη δύναμη να αντέξουν, να παλέψουν, να διεκδικήσουν και εν τέλει να ζήσουν τη ζωή που οι ίδιοι επιθυμούν. Πράγματι, ο Στεφάν και η Ραχήλ προέρχονται από διαφορετικούς κόσμους, όμως η αγάπη, η αφοσίωση, ο σεβασμός και ο θαυμασμός μπορεί να ενώσουν αυτούς τους διαφορετικούς κόσμους. Η Ραχήλ είναι σαφέστατα το πνεύμα της ελευθερίας και του αλτρουισμού, ο Στεφάν περισσότερο συμβολίζει τον άνθρωπο που δυσκολεύεται να απομακρυνθεί από τις επιταγές του περιβάλλοντος που έχει μεγαλώσει. Μέχρι φυσικά να έρθει κάποιος και να του δείξει έναν άλλο πιο φωτεινό δρόμο.

4. Το φωτογραφικό βλέμμα της Ραχήλ και η ιατρική τέχνη του Στεφάν αποτυπώνουν δύο διαφορετικούς τρόπους κατανόησης της πραγματικότητας. Πώς λειτουργούν οι τέχνες της φωτογραφίας και της ιατρικής στη δομή του μυθιστορήματος;

Θεραπευτικά. Η τέχνη της Ραχήλ θεραπεύει την ψυχή. Η τέχνη του Στεφάν θεραπεύει το σώμα. Και οι δύο λειτουργούν συνδυαστικά.

5. Το βιβλίο βασίζεται σε αληθινές ιστορίες ανθρώπων που έχασαν το πρόσωπό τους λόγω του πολέμου. Πόσο δύσκολο ήταν να προσεγγίσετε αυτό το θέμα και πώς ισορροπήσατε μεταξύ της ιστορικής αλήθειας και της μυθοπλασίας;

Προσπάθησα να μπω στη θέση τους βλέποντας αντίστοιχα ντοκιμαντέρ, διαβάζοντας προσωπικές μαρτυρίες και ιστορικά συγγράμματα. Ένιωσα μαζί τους την οδύνη, τη θλίψη, τη ματαίωση και τη χαρά που αισθάνθηκαν όταν μπόρεσαν να κυκλοφορήσουν ξανά στον δρόμο. Σ’ένα μυθιστόρημα, η ισορροπία ανάμεσα στην ιστορική αλήθεια και τη μυθοπλασία είναι πάντα το ζητούμενο. Αυτή τη φορά όμως ομολογώ πως δεν ζορίστηκα ιδιαίτερα. Η ιστορική αλήθεια ήταν το σκηνικό, περισσότερο εστίασα στην ψυχολογία των ηρώων.

6. Η Θεσσαλονίκη της εποχής ήταν ένα σταυροδρόμι πολιτισμών και ανθρώπινων ιστοριών. Πώς αναδείξατε αυτό το πολυπολιτισμικό στοιχείο στο βιβλίο σας;

Επιλέγοντας τους ήρωες και περιγράφοντας την ίδια την πόλη. Η Ραχήλ είναι μία νεαρή Εβραία που ζει στο συντηρητικό περιβάλλον της εβραϊκής κοινότητας, ο Στεφάν είναι ένας Γάλλος καθολικός στρατιώτης που έχει αποβιβαστεί μαζί με χιλιάδες άλλους στρατιώτες από την Ινδοκίνα, τη Βόρεια Αφρική, τη Σενεγάλη στη Θεσσαλονίκη. Περιτριγυρίζονται από Έλληνες, Τούρκους, Άγγλους και όχι μόνο.

7. Η έννοια των "μικρών θεών" υποδηλώνει την ύπαρξη ανθρώπων που βοηθούν τους άλλους ανιδιοτελώς. Τι σημαίνει για εσάς αυτός ο όρος και υπάρχει κάποιος πραγματικός άνθρωπος ή ομάδα που σας ενέπνευσε;

Σημαίνει πως όλοι οι άνθρωποι είμαστε εν δυνάμει μικροί θεοί για τους άλλους. Αρκεί να βάλουμε στην άκρη τον εγωισμό μας και να θελήσουμε να βοηθήσουμε πραγματικά τον διπλανό μας χωρίς να τον κρίνουμε ή χωρίς να περιμένουμε αντάλλαγμα. Στην προσωπική μου ζωή έχω συναντήσει πολλούς μικρούς θεούς, που πολλές φορές ακόμα και οι ίδιοι το αγνοούσαν. Για την έμπνευση του βιβλίου ωστόσο σαφώς και ήταν το έργο της Anna Colemann Ladd.

8. Η περίοδος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πολλά λογοτεχνικά έργα. Τι πιστεύετε ότι προσφέρει η δική σας ματιά στο ιστορικό αυτό πλαίσιο;

Προσθέτει απλώς τη δική μου λογοτεχνική ματιά στη συγκεκριμένη ιστορική εποχή και στη συγκεκριμένη πόλη.

9. Στο βιβλίο σας υπάρχει έντονο το στοιχείο της απώλειας αλλά και της ελπίδας. Ποιο είναι το βασικό μήνυμα που θέλετε να περάσετε στους αναγνώστες σας;

Δεν προσπαθώ ποτέ να περάσω συνειδητά μηνύματα ούτε να δώσω συμβουλές. Ο κάθε αναγνώστης είναι ελεύθερος να πάρει ό,τι θέλει από το βιβλίο. Ενίοτε και τίποτε. Αλλά μια και μιλήσατε για απώλεια κι ελπίδα, θα πω το κλασικό που το έχω και ως μότο στη ζωή μου, πως όσες φορές κι αν πέσουμε άλλες τόσες έχουμε χρέος προς τον εαυτό μας να σηκωθούμε.

10. Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση κατά τη συγγραφή του Κήπου των Μικρών Θεών και ποιο ήταν το πιο συγκινητικό κομμάτι της διαδικασίας για εσάς;

Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν να ολοκληρωθεί γιατί πολλές φορές πιάνω τον εαυτό μου να «τεμπελιάζει». Το πιο συγκινητικό κομμάτι ήταν σαφέστατα κατά τη διαδικασία της έρευνας, οι αληθινές ιστορίες των ανθρώπων που έχασαν το πρόσωπό τους αλλά συνέχισαν να ζουν, να ονειρεύονται και να ερωτεύονται.

Της Αλεξίας Βλάρα, 03/04/2025