Έφη Μαχιμάρη: "Η νοσταλγία σε μένα λειτουργεί ως θεραπεία, αλλά και ως δύναμη".

 

1. Η συλλογή σου «Στην Πόλη» εξετάζει τη ζωή ανθρώπων από διαφορετικές πολιτισμικές καταβολές, ενώ καταγράφει την προσωπική τους ιστορία μέσα από τις φωτογραφίες του Ara Güler. Πώς επηρεάζει η φωτογραφία τη δική σου ποιητική γραφή;

 

Οι φωτογραφίες μερικές φορές είναι ποίηση και η ποίηση από τη μεριά της δημιουργεί εικόνες που αναπνέουν. Ο φακός του Ara Guller  έπιασε μοναδικές στιγμές μνήμης και συναισθήματος από την Πόλη των πόλεων. Κάθε φωτογραφία του είναι πορτραίτο της ιστορίας της Πόλης, αλλά και της ανθρώπινης ψυχής που διηγείται ιστορίες μέσα από σκιές, βλέμματα, ρυτίδες, μέσα από την ομίχλη του Βοσπόρου και τον κάματο της καθημερινότητας. Η ποίηση μου αντλείται από το άρρητο που υπάρχει μέσα στην εικόνα, τον απόηχο μιας ζωής που συνεχίζεται πέρα από αυτή. Είναι σαν μια συνομιλία. Η φωτογραφία προσφέρει το φως και την μορφή, η ποίηση τη φωνή και το συναίσθημα. Η δουλειά του Γκιουλέρ λειτουργεί ως μια γέφυρα μεταξύ της ελληνικής και της τουρκικής κουλτούρας, καθώς απεικονίζει την κοινή τους ιστορία και την πολιτιστική αλληλεπίδραση. Η έντονη ανθρώπινη διάσταση των φωτογραφιών του, που σπάνια δείχνουν μόνο το τοπίο, αλλά δίνουν έμφαση στην ανθρώπινη παρουσία και την ατμόσφαιρα της εποχής, δημιουργεί μια ιδιαίτερη συναισθηματική σύνδεση, που μερικές φορές προκαλεί συγκίνηση, αλλά και μια αίσθηση απώλειας. Λειτουργούν σαν ένα είδος οπτικής μνήμης, που ξυπνά μνήμες και συναισθήματα από τον παλιό κόσμο.

2. Οι εικόνες του Ara Güler σε συντροφεύουν καθ’ όλη τη διάρκεια της συγγραφής. Πώς γίνεται αυτή η συνάντηση του λόγου και της εικόνας, και ποιον ρόλο παίζει η φωτογραφία στη μεταφορά της ατμόσφαιρας και των συναισθημάτων που περιγράφεις;

Αυτή η συνάντηση λόγου και εικόνας ήταν μια άκρως ενδιαφέρουσα και δυναμική διαδικασία. Η έμπνευση  μου από τις φωτογραφίες του Ara Güler, φαίνεται να λειτούργησε  ως μια γέφυρα που ένωσε την αποτύπωση της πραγματικότητας μέσω της εικόνας με τη συναισθηματική και διανοητική έκφραση μέσω του λόγου. Εξ άλλου οι  φωτογραφίες του  έχουν μια αμεσότητα με  τον τόπο και τις ανθρώπινες καταστάσεις,  μια εντυπωσιακή λεπτότητα και αλήθεια, και αυτή η αλήθεια είναι  που βρήκε ανταπόκριση σε μένα. Η ατμόσφαιρα της Κωνσταντινούπολης και των ανθρώπων της, από τις μικρές, καθημερινές στιγμές μέχρι τις μεγάλες ιστορικές αλλαγές. Αυτός ο κόσμος, καταγεγραμμένος με τόση δύναμη και συναισθηματική ένταση, γίνεται μια πηγή έμπνευσης για τον ποιητικό λόγο.  Οι εικόνες δεν μένουν αδρανείς, αλλά μετουσιώνονται σε συναισθήματα, σκέψεις και αναζητήσεις που σχετίζονται με το παρελθόν, το παρόν και τις αλλαγές που συντελούνται, όχι μόνο στην πόλη, αλλά και στους ανθρώπους της. Η "αποτύπωση της στιγμής" που πετυχαίνει ο Γκιουλέρ, με τον τρόπο που φωτίζει ή σκιάζει τις μορφές, και τα  τοπία, στην ποίηση μπορούν να μετατραπούν σε ένα είδος αναπόλησης, συγκίνησης, αλλά και αναζήτησης.

3. Η συλλογή γεφυρώνει τη σκληρή καθημερινότητα των ανθρώπων με την νοσταλγία για μια αλλοτινή ζωή. Ποια είναι η προσωπική σου σχέση με την ιστορία και τις μνήμες του παρελθόντος στην Κωνσταντινούπολη;

Η σχέση μου με την Κωνσταντινούπολη είναι βαθιά συναισθηματική και γεμάτη από μια έντονη έλξη, παρόλο που δεν έχω καταγωγή από εκεί. Στα λίγα χρόνια που την έζησα κατάλαβα πως η πόλη αυτή, με την ιστορία και την πολιτιστική της κληρονομιά, έχει μια μοναδική ικανότητα να αγγίζει τις καρδιές εκείνων που την επισκέπτονται ή την αγαπούν από απόσταση. Η νοσταλγία  είναι κάτι που πολλοί αισθάνονται, όταν την επισκέπτονται  καθώς η πόλη αυτή συνδυάζει το παλιό με το νέο, το ανατολικό με το δυτικό, το έντονο αστικό τοπίο με τις μακραίωνες παραδόσεις. Είναι  η αίσθηση ότι  έχει μια μακρά, ένδοξη ιστορία που συνεχίζει να υπάρχει με τρόπο που προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα—νοσταλγία, θαυμασμό και ίσως και μια αίσθηση απώλειας. Είναι σαν να αναγνωρίζουμε ότι, παρά τις  αλλαγές που περνά, η Κωνσταντινούπολη παραμένει μία από εκείνες τις πόλεις που «κρατούν» τις μνήμες και την ιστορία, την βαριά ιστορία που οι Ρωμιοί  πρωταγωνιστούσαν για πάρα πολλά χρόνια και έχουν αφήσει τα χνάρια τους στις σελίδες της. Η γεφύρωση ανάμεσα στη σκληρότητα της σημερινής πραγματικότητας και τη νοσταλγία για το παρελθόν είναι μια συναισθηματική αναζήτηση που πολλοί νιώθουν για την Κωνσταντινούπολη, αφού η πόλη αυτή δεν είναι απλώς ένας τόπος, αλλά ένας ζωντανός φορέας μνήμης και συναισθημάτων.

4. Ποιες είναι οι κύριες εικόνες ή αφηγήσεις που σε άγγιξαν περισσότερο κατά τη συγγραφή αυτής της ποιητικής συλλογής;

Να ξεκινήσω από τις αφηγήσεις φίλων μου που έζησαν και μεγάλωσαν στη Πόλη και ήρθαν εδώ διωγμένοι από τα σπίτια και την καθημερινότητα  τους. Η συγκίνηση και η νοσταλγία που ένοιωθαν όταν διηγούνταν στιγμές από την ζωή τους με συγκλόνιζαν.

Κατέγραφα τα πάντα. Όταν πήγα για πρώτη φορά στα δεκαεφτά μου χρόνια ένιωθα σαν να είχα ζήσει εκεί. Στη συνέχεια, στα λίγα χρόνια που την έζησα, γνώρισα κάποιους Ρωμιούς που είχαν απομείνει και άρχισα να την μαθαίνω δρόμο, δρόμο, κτήριο, κτήριο. Οι εικόνες είναι συγκλονιστικές. Με άγγιξαν περισσότερο  εκείνες που αποτύπωναν την ανθρώπινη παρουσία μέσα στο αστικό τοπίο της Κωνσταντινούπολης — φιγούρες μόνες σε υγρά καλντερίμια, ηλικιωμένοι με βλέμμα χαμένο στο Βόσπορο, ταπεινά μαγαζιά με τους ιδιοκτήτες τους να παρατηρούν σιωπηλοί την κίνηση του δρόμου, αγορές, παζάρια, πλανόδιοι. Στενά σοκάκια στο Μπαλάτ και το Φανάρι τυλιγμένα σε ομίχλη — όχι μόνο ως σύμβολα του περάσματος του χρόνου, αλλά και ως σιωπηλοί αφηγητές μιας ζωής που συνεχίζεται, πεισματικά, παρά τις απώλειες.Ο Βόσπορος. Ο Βόσπορος  δεν είναι μόνο ένα όμορφο φόντο. Είναι μαγικός! Είναι τόπος στοχασμού, ένα σύνορο ανάμεσα σε δύο κόσμους. Τα καράβια, τα παλιά  καΐκια, η θάλασσα που  αντανακλά φως, οι  γλάροι που πετούν χαμηλά πάνω από τα κύματα, μου γέννησαν στίχους για τη ροή του χρόνου, για τις ζωές που έρχονται και φεύγουν. Είναι και η αίσθηση που σου γεννά η Πόλη πως ο χρόνος κυλά, αλλά οι στιγμές είναι αιώνιες.

5. Το έργο σου θίγει την έννοια της απώλειας και της πληγής που άφησε η αλλαγή των εποχών. Ποιες είναι οι πιο έντονες συναισθηματικές μνήμες που αντλείς από αυτή την εποχή;

Αντλώ ότι με επηρέασε είτε μέσα από αφηγήσεις, βιβλία και από τη δική μου εσωτερική επεξεργασία του παρελθόντος. Αλλά και από αυτά που έζησα στη Κωνσταντινούπολη. Ας πούμε η εικόνα μιας πόλης που αλλάζει συνεχώς. Η θάλασσα ως μάρτυρας των εποχών. Ο Βόσπορος παραμένει ίδιος, όμως κουβαλά  ιστορίες  ανθρώπων που πέρασαν και χάθηκαν. Με συγκινεί η ιδέα ότι τα ίδια κύματα που άγγιζαν τα πλοία δεκαετίες πριν, συνεχίζουν να υπάρχουν, αλλά οι άνθρωποι αλλάζουν, φεύγουν, αφήνουν πίσω τους μόνο σκιές. Οι φωνές που έσβησαν, η μουσικές, οι διάλεκτοι και οι γλώσσες που μπερδεύονταν στα σοκάκια της Πόλης—μια πολύγλωσση συμφωνία που σταδιακά αραίωσε. Οι αφηγήσεις ανθρώπων που έζησαν σε μια εποχή όπου οι κοινότητες συνυπήρχαν και αργότερα διασκορπίστηκαν, μου άφησαν ένα αίσθημα κενού αλλά και βαθιάς σύνδεσης με αυτό το χαμένο παρελθόν. Τα παλιά σπίτια με τις ξεφτισμένες προσόψεις, οι μαρμάρινες επιγραφές με φθαρμένα γράμματα, τα μαγαζιά που κάποτε έσφυζαν από ζωή αλλά τώρα έχουν κατεβασμένα ρολά. Αυτές οι εικόνες κουβαλούν μνήμες που αντηχούν, ακόμα κι αν οι άνθρωποι που τις έζησαν δεν βρίσκονται πια εκεί. Η Πόλη είναι μια προσωπική συνομιλία με τον χρόνο, με τις μεταβολές, με ό,τι χάνεται αλλά αφήνει αποτυπώματα. Και φυσικά να μην ξεχνάμε το μεγαλείο του ναού της Αγιας Σοφιάς που ότι και να γράψεις δεν φτάνει να περιγράψει το θαύμα αυτό.

6. Πώς πιστεύεις ότι η συνύπαρξη Ρωμιών και Τούρκων διαμόρφωσε την ταυτότητα της Κωνσταντινούπολης, και ποιος ρόλος παίζουν οι μεταξύ τους ιστορίες στη σημερινή κοινωνία;

Φυσικά. ήταν μια συνύπαρξη καθοριστική για την διαμόρφωση της πόλης. Η Κωνσταντινούπολη υπήρξε ένα σταυροδρόμι πολιτισμών. θρησκειών και πολιτισμών. Η συνύπαρξη αυτών των δύο λαών, καθώς και των Εβραίων, Αρμενίων, Λεβαντίνων, διαμόρφωσε ένα πολυπολιτισμικό τοπίο που συνεχίζεται όχι έντονα τώρα πια. Οι Ρωμιοί και οι Τούρκοι, παρά τις διαφορές τους, μοιράστηκαν κοινές εμπειρίες, παραδόσεις, γλώσσες, και φυσικά την ίδια καθημερινότητα. Αυτή η αλληλοδιείσδυση δεν περιοριζόταν μόνο σε επίπεδο κουλτούρας και κοινωνικών σχέσεων, αλλά επηρεαζόταν και από τις ιστορικές αλλαγές που συνέβησαν στην πόλη. Η μουσική, η αρχιτεκτονική, τα φαγητά και τα ήθη πολλές φορές αναδείκνυαν αυτή τη συνύπαρξη και την αλληλεπίδραση. Το παρελθόν, με τις κοινές μνήμες, δημιουργούσε και μια μοναδική ταυτότητα για την πόλη, που δύσκολα μπορεί να αποδοθεί μόνο σε έναν πολιτισμό. Οι αφηγήσεις που δημιουργήθηκαν μέσα από την συνύπαρξη, διατηρούν ακόμα ένα ισχυρό αντίκτυπο στη σημερινή κοινωνία της πόλης. Ορισμένες φορές λειτουργούν ως γέφυρες που ενώνουν τους δυο λαούς, θυμίζοντας τη δύναμη της συνύπαρξης και της κοινής ανθρώπινης ιστορίας. Από την άλλη, οι τραυματικές εμπειρίες του 20ου αιώνα, όπως οι πληθυσμιακές ανταλλαγές και οι κοινωνικοπολιτικές αναταραχές, άφησαν πληγές που δεν είναι εύκολο να κλείσουν.

7. Η Πόλη ως τοπίο και ως έννοια έχει τη δική της μαγεία, που αναδεικνύεται στην ποίησή σου. Τι σημαίνει για σένα η «Πόλη», πέρα από το γεωγραφικό της πλαίσιο;

Η Κωνσταντινούπολη  είναι μια κατάσταση ψυχής και συνείδησης, όπου η ιστορία, η μνήμη, η πολιτισμική κληρονομιά και η καθημερινή ζωή συνυπάρχουν και διαπλέκονται αέναα. Είναι η συνάντηση δύο κόσμων — του ανατολικού και του δυτικού, του παλιού και του νέου. Αυτό το διαρκές «πάντρεμα» πολιτισμών και εποχών δημιουργεί μια αίσθηση έντασης και μελαγχολίας, αλλά και ομορφιάς. Είναι σαν μια αναμμένη φωτιά που κρατάει ζωντανό το παρελθόν, ενώ ταυτόχρονα ανασαίνει με το σήμερα. Είναι ένα τοπίο που συνυπάρχει με τα συναισθήματα—ένα μέρος όπου η νοσταλγία συναντά την ελπίδα, η απώλεια διασταυρώνεται με τη συνέχεια, και η προσωπική ιστορία συνδέεται με την κοινή. Η μαγεία της είναι ότι μπορεί να σε απορροφήσει εντελώς. Είναι το σύμβολο του αέναου κύκλου ζωής. Είναι η πόλη της ψυχής.

8. Πώς η καθημερινή ζωή αυτών των ανθρώπων και οι προσωπικές τους ιστορίες εκφράζουν ένα ευρύτερο μήνυμα για την ανθρωπότητα, ειδικά στο σημερινό συγκρουσιακό κοινωνικό τοπίο;

Η καθημερινή ζωή των ανθρώπων της Κωνσταντινούπολης, και ειδικότερα οι προσωπικές τους ιστορίες, φέρνουν στην επιφάνεια ένα μήνυμα ανθεκτικότητας και ειρηνικής συνύπαρξης, που είναι τόσο επίκαιρο και αναγκαίο στον σημερινό κόσμο. Στο σύγχρονο συγκρουσιακό τοπίο, όπου οι διαφορές, πολιτισμικές, θρησκευτικές, εδαφικής ακεραιότητας, συχνά προκαλούν απομόνωση, διχασμό και βία, αυτές οι ιστορίες αποτελούν μια υπενθύμιση του πόσο σημαντική είναι η ικανότητα του ανθρώπου να συνυπάρχει, να συγχωρεί και να κατανοεί τον «άλλον». Η Κωνσταντινούπολη, ως σημείο διασταύρωσης, είναι το ιδανικό παράδειγμα αυτής της συνύπαρξης. Η πόλη έχει δει πολέμους, διωγμούς, συγκρούσεις, αλλά έχει καταφέρει να διατηρήσει μια μοναδική πολιτισμική και κοινωνική πολυμορφία. Στους δρόμους της, συναντάς ανθρώπους που κουβαλούν διαφορετικές ταυτότητες, γλώσσες και θρησκείες, αλλά που τελικά μοιράζονται την ίδια καθημερινότητα, το ίδιο τοπίο, τις ίδιες πόρτες και τα ίδια παράθυρα. Αυτές οι προσωπικές ιστορίες, που φαίνονται ίσως μικρές και καθημερινές, αποτελούν σημαντικά μαθήματα για την ανθρωπότητα. Στις απλές στιγμές των ανθρώπινων σχέσεων, στις αλληλεπιδράσεις που δεν περιορίζονται από τα σύνορα ή τις ταυτότητες, κρύβεται μια βαθιά αλήθεια: ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν κοινά όνειρα, κοινές ανάγκες, κοινές ελπίδες. Οι μικρές καθημερινές ιστορίες γίνονται σύμβολα ενός κόσμου που επιθυμεί τη συμφιλίωση παρά τον διχασμό. Η αλληλεγγύη και η συνεργασία μεταξύ μας  είναι όχι μόνο δυνατές, αλλά και ουσιώδεις για την επιβίωση και την πρόοδο της Ελληνικής και της Τουρκικής κοινωνίας. Εκείνο που βγαίνει όταν συνυπάρχουμε είναι οτι οι συγκρούσεις και οι διαφορές μπορούν να ξεπεραστούν μέσω του σεβασμού, της αποδοχής, της  ανθρωπιάς και του πολιτισμού.

9. Η νοσταλγία είναι ένα κυρίαρχο θέμα στην ποιητική σου συλλογή. Θεωρείς ότι η νοσταλγία βοηθάει στη θεραπεία των πληγών του παρελθόντος ή αντίθετα τις αναζωπυρώνει;

Η νοσταλγία είναι πράγματι ένα κυρίαρχο θέμα στην ποίησή μου, καθώς λειτουργεί ως γέφυρα μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος, ως το εργαλείο που με βοηθά να επανασυνδεθώ με όσα έχουν περάσει αλλά παραμένουν ζωντανά μέσα μου. Η νοσταλγία σε μένα  λειτουργεί ως θεραπεία, αλλά και ως δύναμη. Έχει την ικανότητα να θεραπεύει, γιατί προσφέρει μια αίσθηση συνέχειας.  Η στιγμιαία "επιστροφή" στο παρελθόν, ακόμη κι αν είναι μέσα από τη θολή ματιά της μνήμης, μπορεί να μας φέρει μια βαθιά γαλήνη, ένα είδος αναγνώρισης και αποδοχής για όσα έχουμε περάσει και για όσα έχουμε αγαπήσει ή έχουμε χάσει. Από την άλλη, η νοσταλγία μπορεί να είναι επικίνδυνη όταν ανασύρει μόνο τις πληγές, όταν παγιδευόμαστε σε μια συνεχόμενη επιστροφή σε έναν ιδανικό ή "χαμένο" κόσμο που δεν μπορεί να υπάρξει ξανά. Εδώ, η νοσταλγία δεν είναι μόνο θλίψη, αλλά και μια δύναμη που μας κρατά δεσμευμένους στο παρελθόν και μας εμποδίζει να προχωρήσουμε προς το μέλλον. Είναι δίκοπο μαχαίρι. Όταν λειτουργεί  ως ένας τρόπος να αναγνωρίσουμε και να τιμήσουμε το παρελθόν χωρίς να το ιδανικοποιούμε υπερβολικά,  είναι ένας δρόμος προς την ψυχική ειρήνη, διαφορετικά γίνεται μιζέρια.  Οπότε, η νοσταλγία μπορεί να γίνει τόσο εργαλείο θεραπείας όσο και πηγή συναισθηματικής φθοράς, ανάλογα με την προσέγγισή μας και το πόσο δεμένοι είμαστε με την έννοια του παρελθόντος.

10. Η συνεργασία σου με τον Ara Güler, έναν τόσο σημαντικό φωτογράφο, είναι μοναδική. Ποιες είναι οι πιο σημαντικές στιγμές από αυτή τη συνεργασία που επηρέασαν την ποιητική σου διαδικασία και την τελική μορφή του έργου;

Η συνάντηση μου με τον Ara, υπήρξε μοναδική εμπειρία που με επηρέασε βαθιά. Οι φωτογραφίες του δεν είναι απλώς αποτυπώσεις μιας εποχής ή στιγμών, αλλά πύλες που με οδήγησαν βαθύτερα στη σύνδεση της μνήμης, της ιστορίας και των ανθρώπων με το χρόνο. Γράφω, στέκεται δίπλα μου. Τραβάει την καρέκλα, κάθεται. Άγχος, πως να συνεννοηθούμε. Παίρνω μια φίλη μου Ρωμιά και της λέω έλα γρήγορα. Του διαβάζει, πιάνεται από μια φράση και ξετυλίγει μια ιστορία. Ξανά μια δεύτερη. Σημειώνω. Στις σιωπές που ακολουθούσαν προσπαθούσα να τα βάλω όλα σε τάξη. Η ποίηση δεν όμως δεν έχει τάξη. Οπότε αφέθηκα στον συναισθηματικό αντίκτυπο των όσων έβλεπα, άκουγα και βίωνα. Η συνάντηση αυτή παίρνει τέλος καθώς και η συνομιλία με το παρελθόν και το παρόν της Πόλης. Το βιβλίο παίρνει τον δρόμο του. Ένας φίλος ο Θάνος Ζαράγκαλης μεταφράζει μερικά ποιήματα. Του τα στέλνουμε. Πηγαίνω ξανά στη Κωνσταντινούπολη."

«Σας άρεσαν» τον ρωτάω. Του άρεσαν πολύ. «Μην αλλάξεις τίποτε» μου είπε. «Μόνο μην με ξεχάσεις. Θέλω ένα βιβλίο με αφιέρωση.» Το βιβλίο βγήκε από το τυπογραφείο. Του γράφω και ένα γράμμα μεταφρασμένο από τον Θάνο και το στέλνω. Δεν πρόλαβε να φτάσει στα χέρια του γιατί είχε αφήσει τον μάταιο τούτο κόσμο. Δεν το είδε ποτέ ολοκληρωμένο. Όμως δεν ξεχνώ πως η σιωπηλή αλήθεια των έργων του ήταν καταλυτική στη γραφή μου, γιατί ενίσχυσε την σκέψη μου και μπόρεσα να μεταφέρω τον συναισθηματικό αντίκτυπο των εικόνων του μέσω των στίχων μου.

Της Αλεξίας Βλάρα, 23/2/2025