Γιώργος Β. Μονεμβασίτης: "Αυτό, το «Ζήτω η Ζωή!» πιστεύω ότι πρέπει όλοι να το σκεφτόμαστε, να το πιστεύουμε και να το φωνάζουμε· ειδικά στους δύστηνους και εφιαλτικούς, γεμάτους βία και ανομία, καιρούς μας".

Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με τη συγγραφή ενός τόσο λεπτομερούς χρονολογίου για τη ζωή και το έργο του Μίκη Θεοδωράκη;

α. Η ιδιαίτερη φιλία με την οποία με τίμησε

β. Η υπόσχεσή μου να εκπληρώσω την επιθυμία του για ένα τέτοιο έργο. Όπως αναφέρω στα προλεγόμενά μου στο Χρονολόγιο, εκδήλωσε την επιθυμία του αυτή όταν φυλλομετρούσαμε το 2015 τον προάγγελο του Χρονολογίου,  που εκδόθηκε από τον ΙΑΝΟ με τίτλο Ένα ημερολόγιο για τον Μίκη· ο ίδιος μάλιστα ο Μίκης Θεοδωράκης το βάφτισε τότε Χρονολόγιο!

γ. Η ... διαστροφική μου συνήθεια να «καταγράφω» γεγονότα και κυρίως επετείους· κάποιες φίλες, κάποιοι φίλοι, με αποκαλούν «σεσημασμένο επετειολόγο» ή/και «επετειολόγο της Ελληνικής Μουσικής»!

δ. Η χωρίς αισθητικά όρια αγάπη μου για τη μουσική· πεδίο στο οποίο ταυτιστήκαμε απολύτως με τον Μίκη Θεοδωράκη

ε. Η ευχέρεια που έχω να συνδιαλέγομαι με τα μαθηματικά· υπενθυμίζω ότι είμαι και Πολιτικός Μηχανικός του ΕΜΠ. Χωρίς μαθηματική σκέψη πιστεύω ότι ένα τέτοιο εγχείρημα θα ήταν ανέφικτο, αδιανόητο  

 

Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσατε κατά τη συλλογή και την οργάνωση του τεράστιου όγκου πληροφοριών;

Οι προκλήσεις που αντιμετώπισα ήταν πολλές. Ξεχωρίζω, ωστόσο, τρεις  ως μεγαλύτερες

α. Την τεκμηρίωση μεγάλου όγκου πληροφοριών· ελλείψεις το εγχείρημα θα είχε πολλές εξ ορισμού. Ο στόχος μου ήταν αφενός μεν να ελαχιστοποιήσω τα λάθη, ει δυνατόν να τα μηδενίσω, αφετέρου δε να διορθώσω λάθη άλλων!

β. Την επιλογή εκείνων των πληροφοριών που θα καθιστούσαν το εγχείρημά μου δίκαιο και ως προς τη ζωή του Μίκη Θεοδωράκη και ως προς τη δράση του. Αν αξιοποιούσα όλες τις πληροφορίες που έχω στα ηλεκτρονικά μου αρχεία με τον τρόπο που θα ήθελα, ίσως να μην έφταναν ούτε πέντε Χρονολόγια!  Δηλώνω και ξαναδηλώνω ότι οι επιλογές έγιναν με τελείως προσωπικά κριτήρια· η ευθύνη επομένως αποκλειστικά δική μου

γ. Την παράθεση πληροφοριών που γεννήθηκαν από την προσωπική μου έρευνα, αλλά κυρίως εκείνων τις οποίες εκμαίευα από τον Μίκη Θεοδωράκη, μετά από στοχευμένες ερωτήσεις στις συχνές συναντήσεις μας. Επομένως καθ’ όλα άγνωστες...         

Υπάρχουν ανέκδοτες πληροφορίες ή στιγμές από τη ζωή του Μίκη που σας εκμυστηρεύτηκε ο ίδιος και σας έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση;

Προφανώς υπάρχουν. Κάποιες, τις οποίες εξέλαβα ως εξομολογήσεις, τις κρατώ, από σεβασμό, για τον εαυτό μου. Αρκετές, που προέκυψαν από δικές μου ερωτήσεις, θα ανακαλύψει ο αναγνώστης ξεφυλλίζοντας προσεκτικά το Χρονολόγιο. Ερανίζομαι τυχαία μία ως δείγμα: Την Τρίτη Συμφωνία του, που είναι και η ωραιότερη, κατά την προσωπική μου εκτίμηση, τη συνέθεσε - πρώτη γραφή 1980-81 -  για μεσόφωνο, χορωδία και συμφωνική ορχήστρα. Στην πρώτη ερμηνεία της, όμως, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 29 Απριλίου του 1982 στο Ανατολικό Βερολίνο, το ρόλο της μονωδού/σολίστ ερμήνευσε η εξαιρετική Ολλανδή υψίφωνος Ελς Μπόλκεσταϊν. Όταν διαπίστωσα αυτή την «ανορθογραφία» τον ρώτησα γιατί συνέβη αυτό. Παραξενεύτηκε μια και κανείς πριν δεν τον είχε ρωτήσει για το θέμα αυτό. Μου εξήγησε ότι η μεσόφωνος η οποία επρόκειτο να τραγουδήσει αρρώστησε λίγες μέρες πριν από τη συναυλία και αντικαταστάθηκε εκτάκτως από την Μπόλκεσταϊν, η οποία βρισκόταν τότε στο Βερολίνο και ήταν διαθέσιμη. Επειδή ήταν δραματική υψίφωνος και όχι κολορατούρα, ερμήνευσε το ρόλο εξαιρετικά. Μου υπενθύμισε μάλιστα ότι υπήρξαν και άλλες φορές που χρησιμοποιήθηκε δραματική υψίφωνος και όχι μεσόφωνος σε ερμηνείες της Τρίτης Συμφωνίας. Θυμάμαι ότι αυτή η συζήτησή μας υπήρξε αφορμή να αναφερθούμε και στην περίπτωση της Μαρίας Κάλλας. Υψίφωνος βεβαίως η Κάλλας, δραματική όμως και αυτή, ερμήνευσε θαυμαστά ρόλους μεσοφώνου, όπως της Κάρμεν, από την ομώνυμη όπερα του Μπιζέ, αλλά και της Ροζίνα, από τον Κουρέα της Σεβίλλης του Ροσσίνι. Σχετική σημείωση, για να αποφευχθεί παρανόηση: η αρχική χειρόγραφη παρτιτούρα της Τρίτης Συμφωνίας, όριζε μονωδό υψίφωνο· η επεξεργασία της όμως, για την οριστικοποίησή του έργου, έδειξε ότι πλέον ταιριαστή φωνητικά για τον ρόλο θα ήταν μία μεσόφωνος        

Πώς καταφέρατε να ισορροπήσετε ανάμεσα στην καταγραφή γεγονότων και τη διατήρηση της προσωπικής σας οπτικής ως συγγραφέας;

Δεν ξέρω αν κατάφερα να ισορροπήσω· η ισορροπία είναι άλλωστε έννοια σχετική. Προσπάθησα να μην αδικήσω καμία από τις δύο μουσικές όψεις του Μίκη Θεοδωράκη (λόγιος και λαϊκός)· προσπάθησα να μην αδικήσω καμία από τις τρεις όψεις της δράσης και της προσφοράς του. Μίκης Θεοδωράκης: μουσικός, πολιτικός, στοχαστής. Σημειώστε επίσης ότι απέφυγα τους οποιουσδήποτε συναισθηματισμούς ή φιλολογικές εκφράσεις (επίθετα, εγκώμια κ.ο.κ.) στις αναφορές μου· αν και τελικά δεν ήταν πάντοτε εφικτό κάτι τέτοιο  

Ποιο θεωρείτε ότι είναι το πιο σημαντικό μάθημα που μπορούμε να αντλήσουμε από τη ζωή του Μίκη Θεοδωράκη;

«Ζήτω η ΖΩΗ!».  Αυτό κραύγαζε σε στιγμές απόγνωσης και απελπισίας έγκλειστός στην Ασφάλεια, στην Οδό Μπουμπουλίνας, τον Σεπτέμβριο του 1967, όταν είχε συλληφθεί από τους Απριλιανούς· τότε που δεν γνώριζε αν θα ζει την επόμενη μέρα. Οι σχετικές αναφορές υπάρχουν προφανώς στο Χρονολόγιο.  Αυτό, το «Ζήτω η Ζωή!»  πιστεύω ότι πρέπει όλοι να το σκεφτόμαστε, να το πιστεύουμε και να το φωνάζουμε· ειδικά στους δύστηνους και εφιαλτικούς, γεμάτους βία και ανομία, καιρούς μας

Το βιβλίο περιλαμβάνει φωτογραφικό υλικό. Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη φωτογραφία που ξεχωρίζετε και γιατί;

Στον αρχικό σχεδιασμό δεν προβλεπόταν χρήση φωτογραφιών· επιθυμούσα το λιτότερο δυνατό. Όταν όμως το βιβλίο πήρε μορφή διαπιστώθηκε ότι υπήρχαν κάποιες, λιγοστές πάντως, «λευκές» σελίδες. Για να καλυφθούν αυτές πρότεινα τη χρήση επιλεγμένων φωτογραφιών· και για να ξεπεραστεί το εμπόδιο των πνευματικών δικαιωμάτων η επιλογή έγινε από φωτογραφίες ανέκδοτες, αδημοσίευτες στις οποίες φωτογράφος, εκτός από δύο, ήμουν εγώ! Όταν ο Μίκης Θεοδωράκης πήγαινε σε κάποια εκδήλωση, είτε δημόσια, είτε ιδιωτική, με ενημέρωνε και με καλούσε να πάω και εγώ. Όταν πήγαινα, φρόντιζα να απαθανατίζω αυτές τις ιδιαίτερες στιγμές της ζωής του· από το 2004 και μετά γινόταν αυτό, όταν απόκτησα την πρώτη μου ψηφιακή φωτογραφική μηχανή. Η «ασήμαντη παρουσία μου» σε αυτές τις στιγμές, μου χάρισε και αυτό το προνόμιο. Υπάρχουν στο βιβλίο 15 φωτογραφίες, οι 13 δικές μου. Αν κρίνω από τα σχόλια των ειδικών, είμαι και καλός φωτογράφος! Ποιο λοιπόν να ξεχωρίσω από τα 13 «παιδιά» μου; Αν πρέπει μία φωτογραφία, τούτη τη στιγμή μου έρχεται στη σκέψη αυτή στην οποία γιορτάζει, αγκαλιασμένος σχεδόν, με την εγγονή του Μυρτώ-Ειρήνη τα 14^α γενέθλιά της στις 5 Μαΐου του 2006 (σελ. 116, στο Χρονολόγιο). Αναδύεται μια ιδιαίτερα συγκινητική τρυφερότητα από αυτή. Σχετική πληροφορία: Η Μυρτώ-Ειρήνη γιορτάζει τα γενέθλιά της την ίδια ημέρα (5 Μαΐου) με τον πατέρα της Γιώργο-Ορέστη Θεοδωράκη!  Σημειώστε επίσης ότι η Μυρτώ-Ειρήνη απέκτησε στις 17 Ιανουαρίου του 2023 κόρη, η οποία ονομάστηκε Αγγελική. Είναι η πρώτη δισέγγονη του Μίκη Θεοδωράκη, την οποία δυστυχώς  δεν πρόφτασε να χαρεί! Αυτές και άλλες πολλές-πολλές ακόμη πληροφορίες θα βρει ο αναγνώστης στο Χρονολόγιο. Επίσης κάθε φωτογραφία που υπάρχει στο Χρονολόγιο συνοδεύεται από κατατοπιστικό και καθοδηγητικό κείμενο            

Ο Μίκης Θεοδωράκης έχει επηρεάσει ποικίλες γενιές καλλιτεχνών και πολιτών. Πώς πιστεύετε ότι το έργο του αντέχει στον χρόνο;

Η αντοχή στο χρόνο ενός έργου τέχνης, είναι μια πρώτη, αν όχι η πρώτη, απόδειξη της αξίας του· το καθιστά αειθαλές.  Τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη άντεξαν στο χρόνο γιατί συνδυάζουν, με τρόπο εξαιρετικό, σπουδαίο λόγο με σπουδαία μουσική. Για αυτό  ποτέ δεν θα πάψουν να τραγουδιόνται· ειδικά φέτος που γιορτάζουμε τα 100χρονά του η μουσική παρουσία του στην καθημερινότητά μας θα είναι έντονη. Εύχομαι οι γιορταστικές εκδηλώσεις λόγω της επετείου, που προβλέπονται πολλές, να είναι τιμητικές για το έργο του. Φοβάμαι όμως ότι θα υπάρξουν και κρούσματα ανάρμοστης εκμετάλλευσης της επετείου. Η ζωή του ή κεφάλαιά της έχουν ήδη γίνει θεατρικά έργα· να δείτε ότι σύντομα θα μας προκύψει και ... κινηματογραφικός Θεοδωράκης!    

Τι καινούριο μπορούν να ανακαλύψουν οι αναγνώστες για τον Μίκη Θεοδωράκη μέσα από αυτό το Χρονολόγιο, ακόμη και αν γνωρίζουν ήδη το έργο του;

Πιστεύω ότι έμμεσα έχω δώσει απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Οι έρευνές μου έχουν οδηγήσει σε άγνωστες και συχνά αποκαλυπτικές πληροφορίες· μικρό παράδειγμα: Ο γάμος του με τη Μυρτώ Αλτίνογλου έγινε στις 18.3.1953, ήταν ημέρα Τετάρτη, στην Αγία Φωτεινή της Νέας Σμύρνης, με κουμπάρους τον Νότη και την Έλλη Περγιάλη. Προσέξτε όμως· στις  16.3.1953, δύο μέρες πριν δηλαδή, ο Γεώργιος Θεοδωράκης, ο πατέρας του Μίκη, έλαβε τηλεγράφημα στα Χανιά, όπου βρισκόταν με τη γυναίκα του - στην οδό Κόρακα αριθμός 15, συγκεκριμένα - , με την ακόλουθη αναγγελία: Παντρευόμαστε Τετάρτη σας περιμένουμε Μίκης Μιρτώ. (Ναι! Μιρτώ, με γιώτα, έγραψε στο τηλεγράφημα, ο τότε τηλεγραφητής του ΟΤΕ Χανίων). Στον ΟΤΕ Χανίων το τηλεγράφημα έφτασε στις 18:10· ήταν ημέρα Δευτέρα! Ούτε δύο μέρες πριν το γάμο δηλαδή! 

Οι απαντήσεις του Μίκη Θεοδωράκη σε στοχευμένες ερωτήσεις μου ήταν επίσης συχνά αποκαλυπτικές· μικρό παράδειγμα: Στα τέλη του 1945 ιδρύθηκε το Σωματείο Νέων Μουσικών· στην ίδρυσή του πρωτοστάτησε ο Μίκης Θεοδωράκης, ενώ ιδρυτικά μέλη του ήταν επιφανείς, μετέπειτα, μουσικοί. Όταν διαπίστωσα ότι από αυτούς έλλειπε ο Μάνος Χατζιδάκις, με τον οποίο τον συνέδεε ιδιαίτερη φιλία από την άνοιξη εκείνης της χρονιάς, τον ρώτησα για να μάθω την αιτία της απουσίας του, της μη συμμετοχής του. Η απάντηση, καθώς και οι σχετικές λεπτομέρειες ... στις σελίδες 298-299 του Χρονολογίου!!!   

 

Ποιος ήταν ο στόχος σας όταν αποφασίσατε να καταγράψετε τη ζωή και το έργο του σε ημερολογιακή μορφή;

Να τον αναγκάσω να ξαναπεί ότι «Τόσο όμορφο και πρωτότυπο δώρο δεν μπορούσα να φανταστώ». Ήταν η φράση με την οποία είχε εκφράσει το θαυμασμό του το 2015 όταν τον ενημέρωσα ότι σχεδίαζα να εκδώσω, με τον ΙΑΝΟ και τότε, ένα Ημερολόγιο αφιερωμένο σε αυτόν για τα 90στά γενέθλιά του. Να του ξαναπώ και εγώ «Δεν είναι δώρο κύριε Θεοδωράκη· είναι αντίδωρο» και να βιώσω ξανά την ανείπωτη συγκίνηση που του είχε προκαλέσει το άκουσμα αυτής της φράσης μου! 

Ποιο μήνυμα θα θέλατε να περάσετε μέσα από αυτή την έκδοση, ειδικά ενόψει του εορτασμού των 100 χρόνων από τη γέννησή του;

Τούτος ο κόσμος ο μικρός, γέννησε μεγάλους ανθρώπους· ας μη λησμονούμε ότι φέτος, το 2025, θα συμπληρωθούν 100 χρόνια από τη γέννηση και του άλλου Αρχάγγελου της Ελληνικής Μουσικής: του Μάνου Χατζιδάκι

Της Αλεξίας Βλάρα, 15/2/2025