Διαβάσαμε και προτείνουμε: Μια Τσαρίνα στην Κοκκινιά του Μανώλη Βυθινού

 

Το βιβλίο Μια Τσαρίνα στην Κοκκινιά του Μανώλη Βυθινού είναι ένα απόσταγμα λαϊκής μνήμης, προφορικής ιστορίας και ανεπιτήδευτης λογοτεχνικότητας. Πρόκειται για ένα έργο που δεν επιδιώκει να ενταχθεί σε αυστηρές κατηγορίες, δεν είναι ούτε απλώς αυτοβιογραφία, ούτε καθαρό μυθοπλαστικό αφήγημα. Είναι, κυρίως, η φωνή ενός ανθρώπου που μεγάλωσε και διαμόρφωσε την ταυτότητά του μέσα στον πολύχρωμο και σκληρό μικρόκοσμο της προσφυγικής Κοκκινιάς και των γειτονιών του Πειραιά.

Ο τίτλος του βιβλίου, «Μια Τσαρίνα στην Κοκκινιά», είναι από μόνος του μια ποιητική πρόταση: φέρνει κοντά το εξωτικό, αρχοντικό, σχεδόν παραμυθένιο στοιχείο της «τσαρίνας» με τη σκόνη, τη φτώχεια και τη λαϊκή περηφάνια της Κοκκινιάς. Αυτός ο συνδυασμός αντικατοπτρίζει τέλεια και τη γραφή του Βυθινού: μια γραφή τραχιά, ανεπιτήδευτη, που όμως έχει ευαισθησία, νοσταλγία και κυρίως σεβασμό για τους χαρακτήρες που περιγράφει. Ο συγγραφέας, χωρίς να τους εξιδανικεύει, τους χαρίζει αξιοπρέπεια, πάθος και ζωή.

Η γλώσσα του Βυθινού είναι ο αληθινός πρωταγωνιστής του έργου. Μιλά με τη φωνή του λαού – όχι με την απόσταση ενός ερευνητή, αλλά με την αφομοιωμένη εμπειρία ενός ανθρώπου που έζησε μέσα σε αυτές τις λέξεις, τα ιδιώματα, τα γλωσσικά δάνεια, τις βρισιές και τα ποιητικά ξεσπάσματα της καθημερινότητας. Η χρήση της λαϊκής ντοπιολαλιάς, των μικρασιάτικων ιδιωματισμών, των λέξεων της πιάτσας, δημιουργεί μια αίσθηση γλωσσικής πατρίδας: ο αναγνώστης δεν διαβάζει απλώς – ακούει, βλέπει, και μυρίζει την εποχή. Η αφήγηση ρέει, και παρότι σε σημεία είναι γεμάτη παρεκβάσεις, αυτές λειτουργούν ως αυθεντικές αναπνοές, σαν να ακούμε κάποιον να μιλάει σε ένα καφενείο ή σε μια αυλή.

Θεματικά, το βιβλίο κινείται στον χώρο του βιωμένου ρεαλισμού: ιστορίες από τα δύσκολα παιδικά χρόνια, τις παρέες της γειτονιάς, τη βιοπάλη, την εξαθλίωση αλλά και την αλληλεγγύη. Υπάρχει ένας συνεχής διάλογος με το παρελθόν, όχι για να εξωραϊστεί, αλλά για να καταγραφεί και να φωτιστεί. Η Κοκκινιά του Βυθινού δεν είναι απλώς ένα σκηνικό: είναι ένα πολυσύνθετο σύμπαν ανθρώπων –μερακλήδων, χασικλήδων, ανυπότακτων γυναικών, προσφύγων, αγίων και αμαρτωλών– που όλοι μαζί συγκροτούν μια συλλογική μνήμη.

Ο συγγραφέας αντιμετωπίζει με συγκίνηση αλλά και χιούμορ τα βιώματά του. Ξέρει πότε να σιωπά και πότε να αφήνει τις λέξεις να φωνάζουν. Δεν προσπαθεί να εντυπωσιάσει ούτε να «στρογγυλέψει» τις σκληρές πραγματικότητες. Η γραφή του είναι τίμια, σχεδόν εξομολογητική. Ίσως γι’ αυτό και συγκινεί βαθιά. Δεν είναι «λογοτεχνία» με την τυπική έννοια, είναι γραφή με αίμα, χώμα και ιδρώτα.

Αν υπάρχει ένα μειονέκτημα, ίσως εντοπίζεται σε μια μικρή έλλειψη δομικής συνοχής. Ορισμένα αποσπάσματα μοιάζουν σαν ανεξάρτητα επεισόδια, σαν αποσπάσματα μνήμης που δεν δένουν απαραίτητα σε μια ενιαία αφηγηματική ροή. Όμως αυτή η αποσπασματικότητα μπορεί και να είναι θεμιτή, ακόμη και ειλικρινής: η μνήμη δεν ακολουθεί γραμμικές αφηγήσεις...έρχεται κατά κύματα, με ήχους, λέξεις και εικόνες που επιπλέουν από το παρελθόν.

Το Μια Τσαρίνα στην Κοκκινιά είναι τελικά ένα βιβλίο-ντοκουμέντο, όχι μόνο για τους ανθρώπους της Κοκκινιάς, αλλά και για μια Ελλάδα που έχει πια σχεδόν εξαφανιστεί. Ο Μανώλης Βυθινός γράφει σαν να θέλει να περισώσει τις τελευταίες ανάσες αυτής της εποχής. Και το καταφέρνει, με ψυχή, με σκληράδα, αλλά και με μια αδιόρατη τρυφερότητα που συγκλονίζει.

Tης Αλεξίας Βλάρα, 30/6/2025