Άγνωστοι ήρωες του 1940 και ο αγώνας των Ελλήνων στην Κατοχή

 

Λίγο πριν τις τρεις τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 η ιταλική κυβέρνηση παρέδωσε στη χώρα μας ένα τελεσίγραφο. Ο Ιωάννης Μεταξάς, απηχώντας το αίσθημα του Έθνους, αρνήθηκε να το ικανοποιήσει και λίγες ώρες μετά ξεκίνησε η σφοδρή επίθεση του Μουσολίνι, ο οποίος τελικά ηττήθηκε τους επόμενους μήνες στα βουνά της Ηπείρου. Όμως, η φασιστική λαίλαπα που κατέκαιγε την Ευρώπη δεν άργησε να σκεπάσει ολόκληρα τα Βαλκάνια. Το Έπος του 1940 που έγραψε χρυσές σελίδες Ιστορίας, το ακολούθησε η επίθεση των Ναζί και στις 27 Απριλίου του 1941 η πανίσχυρη (και έως τότε ανίκητη) Βέρμαχτ εισήλθε στην Αθήνα. Για τα επόμενα χρόνια η χώρα μας έζησε την πιο σκοτεινή περίοδό της. Ο πρώτος χειμώνας της Κατοχής σημαδεύτηκε από τον Λιμό, που είχε ως αποτέλεσμα να διαλυθεί κάθε κοινωνικός ιστός και να πεθάνουν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι. Κάτι που συχνά δεν αποτυπώνεται στα βιβλία της Ιστορίας είναι η καθημερινότητα εκείνης της εποχής. Πώς ζούσαν οι άνθρωποι υπό το καθεστώς τρόμου; Ποιοι συγκροτούσαν το κράτος και τι συναλλαγές είχαν με τους κατακτητές; Ποια ήταν τα ελεεινά κυκλώματα που εκμεταλλεύονταν την τραγωδία για να κερδίσουν περιουσίες; …Μπροστά από τον υπαστυνόμο Νίκο Αγραφιώτη περνούσε ένας μεσήλικας εφημεριδοπώλης, που διαλαλούσε τα νέα: «Νέες συλλήψεις μαυραγοριτών, δηλώσεις του υπουργού Οικονομικών για τον νόμο περί επιταγών. Σκληρές μάχες στη Λιβύη. Όλα τα νέα!» «Πιάσε μου την Πρωία», τον διέταξε σχεδόν ο Αγραφιώτης. «Αμέσως, κύριε. Ορίστε η εφημερίδα σας. Πέντε δραχμές παρακαλώ». Άνοιξε την εφημερίδα, προσπέρασε τα πρώτα θέματα, ήξερε ότι αυτά παρέχονταν από τη γερμανική υπηρεσία Προπαγάνδας. Οι τίτλοι για τις Αποτυχίες των Ρώσων εις τον νότιον τομέα της Πετρούπολης και τις Μάχες του Τομπρούκ με πανωλεθρία του Άγγλου Κάννιγκαμ προέρχονταν από ξένα τηλεγραφήματα από το Βερολίνο και τη Ρώμη. Η πληροφορία «εξ αρμοδίων πηγών» για άφιξη γερμανικών ποσοτήτων σιτηρών ήταν απλώς ο ευσεβής πόθος του λογοκριτή…

Ο δημοσιογράφος Πάνος Αμυράς, στο ιστορικό μυθιστόρημα «Ο Λιμός», αφηγείται μερικές κρίσιμες μέρες της ζωής του υπαστυνόμου Νίκου Αγραφιώτη, τον Δεκέμβριο του 1941. Ο Αγραφιώτης, ένας από τους πεινασμένους Έλληνες, εξαναγκάζεται να διερευνήσει τη μυστηριώδη δολοφονία ενός μισητού αξιωματικού των Ες-Ες. Ο Γερμανός είχε έρθει στην Αθήνα σε μια ειδική αποστολή από τον ίδιο τον Γιόζεφ Γκέμπελς και κάποιος άγνωστος τον μαχαίρωσε και τον εκπαραθύρωσε από το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία. Ο υπαστυνόμος Αγραφιώτης βρίσκεται σε μια απίστευτη θέση zugzwang: προς όποια κατεύθυνση και να κινηθεί, χάνει. Είτε βρει τον ένοχο είτε όχι, ο ίδιος μοιάζει καταδικασμένος. …Η μαύρη αγορά στην Αθήνα έμοιαζε με Λερναία Ύδρα. Όσο η πείνα μεγάλωνε τόσο ξεφύτρωναν καινούρια κεφάλια. «Πρωτεύουσα» των μαυραγοριτών παρέμενε η περιοχή του ιστορικού κέντρου, πέριξ της Ομόνοιας και της Βαρβάκειου Αγοράς. Εκεί οι μαυραγορίτες μετατρέπονταν καθημερινά σε χρηματιστές της πείνας και του θανάτου. Σε αγαστή συνεργασία με τις δυνάμεις Κατοχής, που ήταν οι βασικοί προμηθευτές, αυτοί οι επιτήδειοι διαμόρφωναν τη νέα τάξη της κατοχικής κοινωνίας. Ήταν οι νεόπλουτοι μαυραγορίτες. Ο Αγραφιώτης, αλλά και οι περισσότεροι Αθηναίοι, τους χώριζαν σε δύο κατηγορίες. Στη «μαρίδα», που την έβρισκες κάθε ημέρα στην Αιόλου για να πουλήσει τρόφιμα σε τιμές που καθημερινά αυξάνονταν, και στους «χονδρέμπορους». Οι τελευταίοι ήταν οι πιο αδίστακτοι. Χτυπούσαν αλύπητα την αστική τάξη της Αθήνας, που πριν από την Κατοχή κρατούσε την οικονομία της χώρας στα χέρια της. Σαν γύπες, τους άρπαζαν κοσμήματα, λίρες, έπιπλα, σπίτια, τις περιουσίες τους και τους έδιναν λίγο χρόνο ζωής… Κατά τη διάρκεια της έρευνάς του ο Αγραφιώτης θα έρθει αντιμέτωπος με εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς, και θα χρειαστεί να δώσει τη μεγαλύτερη μάχη με τον ίδιο του τον εαυτό. Αναπάντεχα, το μονοπάτι του θα συναντηθεί με εκείνο κάποιων αφανών ηρώων.   Μια ομάδα πολιτών προσπαθεί να γλιτώσει τη χώρα από την τρομερή κρίση του λιμού, βάζοντας το γενικό καλό πάνω από την ύπαρξή τους. Πραγματικοί ήρωες είναι τα πρόσωπα της διπλανής πόρτας που όταν κληθούν από τις ανάγκες και τις περιστάσεις αναλαμβάνουν αυτό που λέμε συλλογική ευθύνη. Μεγάλη κουβέντα αυτή του Νίκου Καζαντζάκη: «Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω».

…Στη βιτρίνα του ζαχαροπλαστείου Βυζάντιο περίοπτη θέση είχαν κάτι παστέλια. Σε προπολεμικούς καιρούς δεν θα έπιαναν χώρο ούτε στα κάτω ράφια με τα πολυκαιρισμένα ζαχαρωτά, τώρα ήταν οι κράχτες του μαγαζιού. Μύριζαν σχετικά καλά, τουλάχιστον έτσι αντιλαμβανόταν ο Αγραφιώτης, όμως στην τσέπη του δεν είχε άλλα λεφτά, ούτε του είχαν μείνει άλλα έπιπλα στο σπίτι του για να τα «σκοτώσει» προς βρώσιν. Δεν παρήγγειλε τίποτε, ο σερβιτόρος έδειξε κατανόηση, του έφερε ένα ποτήρι νερό να σκοτώσει και αυτός την ώρα του…

Στο δεύτερο ιστορικό μυθιστόρημα του Πάνου Αμυρά, μεταφερόμαστε στην Ελλάδα του 1943, όταν οι πρώτες φλόγες του Εμφυλίου τυλίγουν τη χώρα. Oι Ιταλοί συνθηκολογούν και ο πλήρης έλεγχος της Ελλάδας περνά στους Γερμανούς, που γίνονται πιο σκληροί και αδίστακτοι. Την ίδια ώρα η Αθήνα συνταράσσεται από μια διπλή απαγωγή παιδιών.  Υπό μυστηριώδεις συνθήκες εξαφανίζονται η εξάχρονη κόρη ανώτατου διπλωμάτη της Γερμανικής Πρεσβείας και ο πεντάχρονος γιος της Ελληνίδας υπηρέτριάς του.  Ο υπαστυνόμος Νίκος Αγραφιώτης βρίσκεται στην πρωτεύουσα με νέα ταυτότητα, διαλυμένη ζωή και έχοντας αναλάβει μια μυστική αποστολή που θα κρίνει σε έναν βαθμό την πορεία των επιχειρήσεων των Συμμάχων στη Μεσόγειο. Τα σχέδιά του, όμως, θα ανατραπούν με δραματικό τρόπο, καθώς θα υποχρεωθεί να διεισδύσει στα άδυτα της διαβόητης Ειδικής Ασφάλειας.

Προσωπικότητες που έδρασαν στο σκοτάδι, αντιστασιακές οργανώσεις, μια διαρκής μάχη του ανθρωπισμού απέναντι στην κτηνωδία. Ο συγγραφέας δεν προσφέρει απλά ένα συνηθισμένο αστυνομικό ανάγνωσμα. Στόχος του οι αναγνώστες να νιώσουν μέρος της ιστορίας, να δεθούν με τους τραγικούς ήρωες που παλεύουν για να σώσουν ζωές χωρίς να χάσουν την ψυχή τους. Και στα δύο βιβλία ο Πάνος Αμυράς μας φέρνει κοντά στην ανατριχιαστική εποχή της Κατοχής, όμως στο τέλος, μερικές αισιόδοξες σκέψεις μένουν στον αναγνώστη: Ο ανθρωπισμός είναι ισχυρότερος από την κτηνωδία. Η αλήθεια από την προπαγάνδα. Ο ηρωισμός από την προδοσία.