Η σιωπή της ψυχής και το αποτύπωμα του τραύματος: Συναντώντας την ομάδα του έργου Έρημος

Πώς αποδίδεται επί σκηνής η εγκατάλειψη; Πώς γίνεται η πληγή μιας γενιάς να φωτίσει τις σκιές της επόμενης; Το θεατρικό έργο Έρημος δεν φοβάται να κοιτάξει κατάματα την καρδιά του διαγενεακού τραύματος, της απώλειας, της εσωτερικής ερήμωσης. Μέσα από μια πολυφωνική αφήγηση, η ιστορία μιας νεαρής μητέρας που εγκαταλείπει το παιδί και τη ζωή της, ξετυλίγεται ως ένας σπαρακτικός εσωτερικός μονόλογος. Η εγκατάλειψη εδώ δεν είναι καταδίκη· είναι κραυγή.

Μιλήσαμε με τους συντελεστές του έργου —τον Γιάννη, την Έλενα, τη Ζωή, τη Σοφία και τη Φωτεινή— για τη σκηνική προσέγγιση τόσο ευαίσθητων και υπαρξιακών θεμάτων, για την εσωτερική διαδρομή της ηρωίδας, για τη δύναμη της μητρότητας και για τον συμβολισμό της ερήμου ως τοπίο ψυχής και μεταμόρφωσης.

Το έργο "Έρημος" πραγματεύεται το διαγενεακό τραύμα και την εγκατάλειψη. Πώς προσεγγίσατε ένα τόσο ευαίσθητο και υπαρξιακό θέμα επί σκηνής;

Γιάννης: Προσπαθήσαμε να αποδώσουμε όλον τον σεβασμό σε αυτά τα ζητήματα, για τα οποία μιλάμε. Η ιστορία μας ξεκινά απ' όταν μια εικοσιπεντάχρονη μητέρα εγκαταλείπει το παιδί και το σπίτι της, διότι νιώθει η ίδια βαθιά εγκαταλειμμένη. Δεν επικροτούμε, ούτε κρίνουμε την πράξη της, προσπαθούμε να της δώσουμε φωνή, για να μας ξετυλίξει όλο το σύμπλεγμα των πληγών της και του διαγενεακού τραύματός της.

Έλενα: Καθώς το κείμενο είναι χωρισμένο σε τέσσερις ρόλους μπόρεσα να έχω την στήριξη από τους συνεργάτες μου επί σκηνής. Οι ρόλοι είναι συνδεδεμένοι και έτσι μπόρεσα να δω και να ακούσω διαφορετικές προσεγγίσεις πάνω στο διαγενεακότραύμα και την εγκατάλειψη.    Ο ρόλος μου ξεδιπλώνεται μπροστά στους άλλους και ως ο φορέας αυτού επι σκηνής, δεν νιώθω μόνη. Πιστεύω πως αυτά τα ευαίσθητα θέματα μόνο σε έναν τέτοιο ασφαλή χώρο μπορούν να ξεδιπλωθούν, προσωπικά είμαι πολύ ευχαριστημένη για αυτή τη φανταστική δημιουργία!

Ζωή: Κακά τα ψέματα, πιστεύω πως όλοι μας, λίγο πολύ, έχουμε εμπειρίες διαγενεακού τραύματος. Η ελληνική οικογένεια δε, ακόμη και στις μέρες μας, το φέρει ως βασικό συστατικό της. Οπότε, είναι ένα θέμα που μπορέσαμε σχετικά εύκολα να πλησιάσουμε. Το ότι είναι τόσο ευαίσθητο θεωρώ πως είναι, κιόλας, αυτό που επιτάσσει να βγει στη σκηνή με ειλικρίνεια, σεβασμό και θάρρος. Σίγουρα, οι προσωπικές εμπειρίες και οι αφηγήσεις από το οικείο μας περιβάλλον μας βοήθησαν να το προσεγγίσουμε με αμεσότητα και να το κοιτάξουμε κατάματα, ώστε να παρουσιαστεί έτσι και στη σκηνή.

Σοφία: Με σεβασμό, κατανόηση στο βίωμα της κάθε μιας, ενσυναίσθηση και αδιαπραγμάτευτη αγκαλιά. Όσο ευαίσθητο είναι, όντως, το συγκεκριμένο ζήτημα, άλλο τόσο ευαίσθητη νιώθω κι εγώ απέναντί του, κι όχι μόνο εγώ, θεωρώ ότι υπήρξε απόλυτη σύμπνοια σε αυτό με την ομάδα.

Φωτεινή: Η ενασχόληση με ένα τόσο ευαίσθητο και βαθιά υπαρξιακό θέμα, όπως είναι το διαγενεακό τραύμα αλλά και η εγκατάλειψη, αποτέλεσε για εμάς -σίγουρα- πρόκληση, αλλά παράλληλα και όχι, διότι το χειριστήκαμε με ουσιαστικό ενδιαφέρον. Εμβαθύναμε μέσα από έρευνα στις έννοιες του τραύματος, της απώλειας και της διαγενεακής μνήμης, προσπαθώντας να αποδώσουμε σκηνικά το βίωμα μέσα από μια υποκειμενική, και αρκετά ποιητική ματιά. Η σκηνοθετική και υποκριτική προσέγγιση βασίστηκαν σε μικροδυναμικές του χαρακτήρα και σε εσωτερικές συγκρούσεις. Το σκηνικό και τα κοστούμια του Θοδωρή Πιτσιλή ενίσχυσαν ουσιαστικά την ατμόσφαιρα του έργου, αποδίδοντας με απλότητα αλλά και ένταση τη συναισθηματική έκθεση και το βάρος που κουβαλά η ηρωίδα. Λειτούργησαν όχι απλώς ως πλαίσιο, αλλά ως οργανικό μέρος της αφήγησης, αναδεικνύοντας τον εσωτερικό της κόσμο.

Η ηρωίδα βρίσκεται σε μια αχανή έρημο, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Τι συμβολίζει αυτή η έρημος για εσάς προσωπικά;

Γιάννης: Ηηρωίδα μας βρίσκεται σε αυτή την έρημο και στην απόλυτη μοναξιά. Βρίσκεται στην ψυχή της. Κάποιοι πιστεύουν πως δεν υπάρχει ψυχή, εγώ δεν είμαι ένας απ' αυτούς. Αντίθετα, πιστεύω στην ύπαρξη της ψυχής και στο ότι η ψυχή είναι ένα μέρος που, ταυτόχρονα, είναι τρομακτικό και όμορφο, γιατί είναι ο αυθεντικός εαυτός μας. Έτσι το προσέγγισε και ο σκηνογράφος μας, ο Θοδωρής Πιτσιλής.

Έλενα: Η εικόνα της ερήμου, ενός τεράστιου και αχανή χώρου, με τρομάζει. Από τημια αισθάνομαι εξαιρετικά μικρή και εύθραυστη μπροστά στο άγνωστο, κάτι μάλλον λογικό και σύνηθες, ένα άγνωστο γιγαντιαίο μέρος με εκατομμύρια κόκκους άμμου, ένα άγνωστο σύμπαν και ένας άγνωστος εαυτός. Πιστεύω πως με αυτά ακριβώς τα μάτια που κοιτάζω (ή μάλλον φαντάζομαι) την έρημο, κοιτάω και τον εαυτό μου. Είναι όλα τα αναπάντητα ερωτήματα μας, όλα τα εάν και τα μήπως μας. Λένε πως η ψυχή είναι μια άβυσσος, αλλά σε αντίθεση με την άβυσσο, η έρημος έχει και φως. Τόσο όσο για να μπορέσουμε να φέρουμε στην επιφάνεια όλα αυτά που κρύβουμε στην μαύρη τρύπα του κόσμου μας και να έρθουμε αντιμέτωποι με τον αληθινό εαυτό μας.

Ζωή: Η έρημος, για μένα, είναι ένας μεταβατικός χώρος, που ο καθένας μας μπορεί να βρεθεί στη ζωή του και, μάλιστα, πολλές φορές. Το δύσκολο είναι πως είσαι εκεί μόνος σου, χωρίς καραβάνι, χωρίς εφόδια, χωρίς την ελπίδα κάποιας όασης και χωρίς κάποια κατεύθυνση ή κάποια βοήθεια για το προς τα πού να πας, για να βγεις από εκεί. Για κάποιον λόγο, αναμένεται από εμάς να ξέρουμε πάντα τι κάνουμε και, κυρίως, να κάνουμε το σωστό σωστά. Και, κάπως έτσι, μπαίνουμε στον αυτόματο και κάνουμε πράγματα, χωρίς, καλά καλά, να ξέρουμε οι ίδιοι το γιατί. Παίρνουμε αποφάσεις για τις ζωές μας, οι οποίες δεν είναι δικές μας, για να πετύχουμε έναν απροσδιόριστο και θολό στόχο, που ίσως να μην είναι και αυτός που πραγματικά θέλουμε, τελικά. Και, «σταδιακά, αλλά και κατευθείαν» (μια φράση που ειπώθηκε στις πρόβες από αφηρημάδα και μας έμεινε) βρίσκεσαι σε αυτή την έρημο της συνειδητοποίησης ότι ζεις χωρίς να υπάρχεις, στην ουσία, στη ζωή σου. Βρίσκεσαι να αναθεωρείς όλες σου τις αποφάσεις, τα πιστεύω σου, τις αξίες σου, τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου και, στην τελική, τον ίδιο σου τον εαυτό. Σε αυτή την ερημιά πρέπει να μην αφήσεις «την άμμο να σε καταπιεί», αλλά «να σκάψεις», να βρεις «τον χρυσό», να επουλώσεις τα τραύματα και τα κενά σου και να πάρεις τον δικό σου δρόμο προς την κατεύθυνση και «τον άνεμο» που εσύ θέλεις.

Σοφία: Σε μια πρώτη ανάγνωση θα μπορούσαμε να πούμε ότι η έρημος συμβολίζει το άγνωστο, που σε τρομάζει, αλλά ταυτόχρονα σε καλεί να το ανακαλύψεις. Για μένα, είναι μια στιγμή, μέσα σε μια ρουτίνα που σε πνίγει, που συνειδητοποιείς τη λούπα στην οποία έχεις βάλει τον εαυτό σου, ζαλίζεσαι λίγο, σου τελειώνει ο αέρας κι εκεί λίγο πριν το κενό, αποφασίζεις να αναλάβεις την ευθύνη της ζωής σου. Εκείνη τη στιγμή, λίγο πριν αρχίσεις να χτίζεις τη νέα σου πραγματικότητα, είσαι μόνη στη μέση της ερήμου. Ενηλικίωση.

 

Ζωή Κικίνη και Φωτεινή Σαββίδη

Φωτεινή: Για μένα προσωπικά, η αχανής έρημος συμβολίζει ένα ενδιάμεσο, ουδέτερο έδαφος – ένα εσωτερικό τοπίο στο οποίο βρίσκω προσωρινό καταφύγιο όταν βιώνω έντονες συναισθηματικές εξάρσεις. Για κάποιους φαντάζει χαοτική και ενδεχομένως απειλητική, ακριβώς γιατί δεν έχεις επιλογές, για μένα μπορεί να μετατραπεί σε έναν χώρο ανασυγκρότησης και εσωτερικής παύσης. Δεν πρόκειται απαραίτητα για έναν τόπο δυσφορίας – αλλά μάλλον για ένα πέρασμα που, αν το προσεγγίσεις με επίγνωση, μπορεί να γίνει γόνιμο έδαφος για προσωπική εξέλιξη.

Η γυναικεία ψυχοσύνθεση και η μητρότητα είναι στο επίκεντρο του έργου. Ποιες προκλήσεις συναντήσατε στην απόδοση αυτής της εσωτερικής διαδρομής;

Γιάννης: Δεν είναι άγνωστο το πόσα πράγματα κάνει η γυναίκα στις μέρες μας, μα και πόσο, ακόμα, βρίσκει απέναντι της την κοινωνία. Μια γυναίκα έχει τους διπλάσιους ρόλους να φέρει εις πέρας από έναν άντρα και, όσο και να λέμε πωςη κοινωνία προχωράει, ναι, ισχύει, αλλά με αργούς ρυθμούς και με συνεχόμενα μπρος - πίσω. Μια γυναίκα δεν έχει τη θέση που της αξίζει.

Η μητρότητα είναι ένα τεράστιο, ατελείωτο ταξίδι. Έχουμε μάθει, στην κοινωνία που ζούμε, να πιστεύουμε πως μια μητέρα πρέπει να είναι τέλεια. Τελειότητα δεν υπάρχει και δεν χρειάζεται. Εμείς δείχνουμε πολλές απ'  τις δυσκολίες και τις αδυναμίες που μπορεί να έχει μια γυναίκα ή μια μητέρα. Σίγουρα ήταν δύσκολο για όλους μας, κάποιες φορές πολύ σκληρό, αλλά, εν τέλει, νομίζω έχουμε συνθέσει την γυναίκα αυτή που θέλουμε.

Έλενα: Η μεγαλύτερη πρόκληση σε αυτή την εσωτερική διαδρομή ήταν για μένα η δόμηση και αποδόμηση των συναισθημάτων. Κάποιες φορές παρασερνόμουν από το συναίσθημα και ένιωθα εξαιρετικά κοντά στα βιώματα , ενώ άλλες φορές είχα μονάχα τεχνική προσέγγιση. Χρειάζεται μια ισορροπία ανάμεσα στα δύο και αυτό είναι η μεγαλύτερη δυσκολία.

Ζωή:Η γυναικεία ψυχοσύνθεση και αποτελεί και δεν αποτελεί πρόκληση για μένα. Από τη μια, δεν αποτελεί, γιατί είμαι γυναίκα, από την άλλη, αποτελεί πρόκληση για μένα το τι νοείταιως γυναικεία ψυχοσύνθεση. Προσωπικά δεν βλέπω φύλα στη ζωή μου, συνεπώς και στην ψυχοσύνθεση ενός ανθρώπου. Στο μυαλό μου η σημαντικότερη επιρροή στη διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης της συγκεκριμένης γυναίκας είναι το διαγενεακό τραύμα. Για να εμβαθύνω, όμως σε αυτό, έπρεπε να μπω στη διαδικασία σκέψης του πώς εκφράζεται αυτό σε μια γυναίκα, ποιες είναι οι απαιτήσεις που υποβάλει η κοινωνία σε μια γυναίκα και πώς το βιώνει μια γυναίκα που βάζει μέσα της όλα αυτά τα ερεθίσματα. Αυτό αποτέλεσεπρόκληση για μένα, καθώς, μπορώ να πω πως, δεν έχω βιώσει πράγματα διαφορετικά μόνο και μόνο επειδή είμαι γυναίκα, δεν ανατράφηκα έτσι και δεν το έχω δει στις γυναίκες της οικογένειάς μου. Έτσι, έμαθα να απορρίπτω, αυτόματα σχεδόν, τα έμφυλα κοινωνικά πρέπει (γιατί, δυστυχώς, η κοινωνία επιβάλει τρόπους συμπεριφοράς τόσο σε γυναίκες όσο και σε άντρες) και να μην αντιλαμβάνομαι έμφυλα την ψυχοσύνθεση, τη συμπεριφορά και τον χαρακτήρα κάποιου.

Τώρα, σχετικά με τη μητρότητα η πρόκληση είναι, το πιο προφανές, ότι δεν είμαι μητέρα. Για μένα, το να είσαι μητέρα, ή γονιός γενικότερα, δεν σημαίνει απλώς ότι έχεις παιδί. Πολλοί, δυστυχώς, έχουν παιδιά, χωρίς να είναι, ουσιαστικά, γονείς. Η ηρωίδα μας, παρόλο που εγκαταλείπει το παιδί της, είναι μητέρα. Αγαπάει το παιδί της, το νοιάζεται και, πολύ σημαντικό, αναγνωρίζει τα λάθη της, τις ανεπάρκειές της, τις προβολές του δικού της τραύματος σε εκείνο. Να αγαπάς τόσο πολύ, που φοβάσαι μην το καταστρέψεις, γιατί πιστεύεις πως είσαι πολύ μικρή για να σηκώσεις το βαρύ φορτίο να το αναθρέψεις σωστά και χωρίς να τοποθετήσεις πάνω του τα δικά σου βάρη. Να συνεχίσεις τη γενιά, χωρίς το διαγενεακό τραύμα.

Σοφία: Αρχικά, το να είσαι γυναίκα στην παγκόσμια κοινωνία του 2025 αποτελεί περισσότερο κίνητρο παρά πρόκληση για τη δημιουργία και την προσέγγιση τέτοιων έργων. Είναι η ώρα, θεωρώ, για να πέσουμε με τα μούτρα στο σκάψιμο, χωρίς κριτική, χωρίς κλειστές κουρτίνες και χαμηλά φώτα, με φως και δύναμη και μια απόφαση ότι όσα περάσαμε και περνάμε καθημερινά έχει σημασία, όταν θέλουμε, να πάρουν την προσοχή που τους αξίζει.

Σίγουρα το γεγονός ότι δεν έχω το φυσικό βίωμα της μητρότητας, εννοώ το ότι δεν είμαι μητέρα, αποτέλεσε πρόκληση, καθότι είμαι πεπεισμένη ότι η σφραγίδα που αφήνει στο σώμα μιας γυναίκας η συγκεκριμένη εμπειρία είναι ανεξίτηλη και, ίσως, η προσέγγισή μου να ήταν σημαντικά βαθύτερη αν είχα αυτό το βίωμα. Ωστόσο, έχω πολύ έντονη την αίσθηση και την ανάγκη της φροντίδας του άλλου, που καμιά φορά ξεφεύγει από τα όρια και μπορεί να λειτουργήσει διαβρωτικά ή και τραυματικά προς τον εαυτό, οπότε αυτό είναι και το εργαλείο που αξιοποίησα για την προσέγγιση του ρόλου.

Εξάλλου, η πυρηνική μου υπόσταση στο έργο είναι η τραυματισμένη πλευρά αυτής της γυναίκας, που κουβαλά τα «πρέπει», τα «μη», τα «δεν» και, κυρίως, τα «εάν» μιας ολόκληρης γενιάς μανάδων. 

Φωτεινή: Η γυναικεία ψυχοσύνθεση είναι στο επίκεντρο του έργου, και το γεγονός ότι συνυπάρχουμε τέσσερις γυναίκες επί σκηνής, της ίδιας γενιάς, μάς επιτρέπει να προσεγγίσουμε το θέμα με ειλικρίνεια. Ανήκουμε σε μια γενιά που πήρε στα χέρια της έναν δύσκολο και μεγάλο αγώνα και μπορεί πλέον να βάζει τα όρια της και να διεκδικεί με μεγαλύτερη ευκολία. Αυτή η ευκολία, όμως, μας φέρνει πιο κοντά στην αναγνώριση του τραύματός μας, καθώς έχουμε την αυτογνωσία και την ελευθερία να το εξετάσουμε και να το αποδεχτούμε, και αν μη τι άλλο να συνεχίζουμε τον αγώνα της διεκδίκησης. Στην ομάδα μας επικρατεί ένα πολύ υγιές κλίμα συζήτησης, το οποίο μας βοήθησε να φέρουμε στην επιφάνεια όλες τις πτυχές της γυναικείας εμπειρίας, και εκεί υπήρξε και χώρος για ταύτιση.

Η μητρότητα, από την άλλη, αποτέλεσε μια πιο απαιτητική πρόκληση. Η διαδρομή της μητρότητας απαιτεί βαθύτερη έρευνα, ιδιαίτερα όταν δεν είναι άμεσα βιωμένη. Εκεί, η δουλειά μας στηρίζεται στην παρατήρηση και στην ενσυναίσθηση, καθώς προσπαθήσαμε να κατανοήσουμε τη διαδρομή του ρόλου μας, έχοντας και τις δικές μας εμπειρίες στο νου. Κουβαλάμε τα δικά μας βιώματα, αλλά υποδυόμαστε έναν χαρακτήρα με διαφορετικά βιώματα και αυτό παραμένει πάντα πρόκληση.

Πώς συνεργαστήκατε μεταξύ σας κατά τη διάρκεια των προβών; Υπήρξαν στιγμές που η διαδικασία σας επηρέασε προσωπικά ή συναισθηματικά;

Γιάννης: Νομίζω δεν θα γινόταν να μην μας επηρεάσει, ακόμη συμβαίνει. Είμαι ευτυχής που φέτος συνεργάζομαι με ωραίους και ευαίσθητους ανθρώπους. Σε αυτή την παράσταση καλούμαστε να φέρουμε εις πέρας και να μιλήσουμε για πολύ σκληρά και πυρηνικά ζητήματα. Το κάνουμε με ευαισθησία και αλήθεια και, πάνω απ' όλα, όλοι μαζί. Ναι, σίγουρα υπήρξαν εντάσεις και κούραση, είναι λογικό και επόμενο, αλλά αυτό που έχουμε να πούμε είναι πολύ πιο σημαντικό και, εν τέλει, μας ενώνει. Πάρα πολύ σημαντικοί για το έργο, το αποτέλεσμα είναι ο Θοδωρής Πιτσιλής (σκηνογράφος - ενδυματολόγος) και η Ιωάννα Καρατέγου(κινησιολόγος) και τους ευχαριστώ προσωπικά πολύ.

Έλενα: Έχοντας ξεκινήσει τις πρόβες αρκετούς μήνες πριν, είχαμε την δυνατότητα να ερευνήσουμε σε βάθος το έργο και πραγματικά να βυθιστούμε σε αυτή την έρημο! Το αγαπημένο μου κομμάτι ήταν η ανάλυση των συμβόλων του κειμένου. Κάθε μέρα εντυπωσιαζόμουν από τις πληροφορίες που έβρισκα και κάθε μέρα άκουγα μια καινούργια οπτική που με μετακινούσε σε έναν τρόπο σκέψης που δεν είχα φανταστεί. Η ομάδα έδεσε πολύ γρήγορα και αρκετά νωρίς ένιωσα την άνεση να αφεθώ στους συνεργάτες μου. Μόλις έγινε αυτό, οι στιγμές που το έργο φάνταζε κάτι που πλέον ζει μέσα μου, άρχισαν να πολλαπλασιάζονται.

Ζωή: Με τον Γιάννη και τη Σοφία γνωριζόμαστε από πριν και με τον Γιάννη, ειδικά, και πολλά χρόνια και έχουμε συνεργαστεί ξανά. Την Έλενα και τη Φωτεινή τις γνώρισα με τις πρόβες. Άσχετα, όμως, με τον αν γνωρίζεις ή όχι τον άλλον, σημασία έχει η δυναμική της ομάδας συνολικά και, ως προς αυτό, είμαι ικανοποιημένη. Υπάρχει ποικιλομορφία τρόπου σκέψης και προσέγγισης στην ομάδα, όπως και κατανόηση, αλληλοβοήθεια, καλή διάθεση και πραγματικό ενδιαφέρον για τον κοινό μας στόχο.

Φυσικά και υπήρξαν στιγμές συναισθηματικής εμπλοκής, αφού το έργο είναι, από μόνο του, έντονα φορτισμένο συναισθηματικά. Αυτό είναι κάτι, όμως, που όλη η ομάδα βίωσε και θεωρώ πως πάει και πακέτο με το συγκεκριμένο έργο.

Σοφία: Η συνεργασία ήταν πραγματικά εκπληκτική, μεταξύ όλων. Με το Γιάννη Φασόη έχω συνεργαστεί ξανά και μας συνδέει αμοιβαία εκτίμηση, ειλικρινής θαυμασμός και αγάπη. Με τα κορίτσια έχουμε γίνει ένα σώμα, δεν πιστεύω ότι υπάρχει κάτι περισσότερο από αυτό. Ένιωσα άνετα σε αυτόν το θίασο να αφεθώ, να φέρω τον εαυτό μου στη διαδικασία, με τα καλά και τα στραβά που έχουμε όλοι και, τελικά, να «βουλιάξω τα χέρια μου στην έρημο».

Υπήρξε, ναι, μια στιγμή, σχετικά δύσκολη για μένα, όπου πάνω στην πρόβα, δουλεύοντας μια φάση που περνά ο χαρακτήρας μου, αρκετά πιεστική, που ακροβατεί ανάμεσα στο άγχος, τη μοναξιά και τον ιδεοψυχαναγκασμό, έπαθα κρίση πανικού, στ’ αλήθεια, στη μέση της διαδικασίας. Και πάλι, μου δόθηκε ο χρόνος και η φροντίδα που χρειαζόταν ώστε να επανέλθω.  Και ευχαριστώ πολύ.

Φωτεινή: Η συνεργασία κατά τη διάρκεια των προβών χτίστηκε σταδιακά, με ειλικρίνεια και διάθεση να ακούσουμε η μία την άλλη και αυτό το οφείλουμε στην προσέγγιση του Γιάννη που μας έδωσε κάθε βήμα να είμαστε αυθεντικές. Η έρευνα που προηγήθηκε για το υλικό υπήρξε πολύτιμη. Μας βοήθησε να βάλουμε θεμέλια ουσιαστικά και όχι μόνο καλλιτεχνικά. Σε προσωπικό επίπεδο, υπήρξαν στιγμές που η διαδικασία με άγγιξε βαθιά. Κάποιες εικόνες, κάποιες λέξεις ή παύσεις, ενεργοποιούσαν μέσα μου βιώματα που δεν είχα προβλέψει. Είναι κάτι που άλλοτε λειτουργεί σαν πρόκληση και άλλοτε σαν λύτρωση. Συχνά αυτή η προσωπική εμπλοκή εξυπηρετεί και τον ρόλο αλλά και εμένα την ίδια. Όπως και να έχει όλα αυτά είναι λειτουργικά στην διαδικασία των προβών, όπως είναι και στη ζωή.

Γιάννη Φασόη, ως σκηνοθέτης και συγγραφέας του έργου, τι σας ενέπνευσε να γράψετε αυτή την ιστορία και πώς διαμορφώθηκε δραματουργικά;

Γράφω ένα έργο, κάθε φορά, σε μια περίοδο της ζωής μου που έχω κάτι να πω. Το καλοκαίρι του 2024, που έγραψα την Έρημο, ζούσα μια πολύ δύσκολη προσωπική κατάσταση. Κυρίαρχο συναίσθημα ήταν ο φόβος.Έτσι δημιούργησα αυτή την ηρωίδα, που, σίγουρα, φοβάται πολύγια τις αποφάσεις της, για το πού βρίσκεται και το πώς θα φύγει απόεκεί. Το έργο, μέσα σε όλα όσα πραγματεύεται, μιλά και για τις φοβίες (OCD) και πώς διαχειριζόμαστε αυτές. Δραματουργικά, η πιο σημαντική απόφαση που πήρα, και η πρώτη, είναι ότι θα παιχτεί από τέσσερις ηθοποιούς, η κάθε μία συμβολική και άλλη πτυχή της γυναίκας. Την παιδική πτυχή η Φωτεινή, την εφηβική η Έλενα, την ενήλικη η Ζωή και το τραύμα της η Σοφία. Η λογική αυτού του σχήματος είναι να φωτίσουμε το ποιος εαυτός μιλάει την εκάστοτε χρονική στιγμή.

Γιάννης Φασόης

Σοφία Γιαννίτσιου Παπαευαγγέλου έχεις σημαντική εμπειρία και στη μουσική σύνθεση. Έχει κάποιο ρόλο η μουσική ή ο ηχητικός σχεδιασμός στην παράσταση και πώς ενσωματώθηκε;

Στη συγκεκριμένη παράσταση, ο ρόλος της μουσικής και του ηχητικού σχεδιασμού είναι να υποστηρίζουν και να ακολουθούν το κείμενο και τη δράση, είναι, δηλαδή, κατά βάση διηγηματική η μουσική, δεν υπάρχει διάλογος με το κείμενο ούτε ιδιαίτερος σχολιασμός. Χρησιμοποίησα, ωστόσο, σε ένα βαθμό, την τεχνική του Leitmotiv, που συναντάμε αρκετά στην όπερα και στην μουσική για τον κινηματογράφο, όπου ένα μουσικό θέμα αντιστοιχίζεται σε έναν χαρακτήρα και επανέρχεται είτε όταν, προφανώς, ο χαρακτήρας εμφανίζεται είτε όταν στοιχεία του χαρακτήρα υποβόσκουν σε κάποια σκηνή. Έτσι, καθεμία από τις τέσσερις πτυχές της 25χρονης αυτής γυναίκας που βρίσκεται στη μέση της ερήμου, συνοδεύεται και από ένα ηχητικό περιτύλιγμα που την παίρνει στο κατόπι σε όλη την πορεία της μέσα στο έργο. Ή … και όχι.

Έλενα Γεώργα, από τη σκηνή του Παλλάς στο “Ωραία μου Κυρία” σε ένα υπαρξιακό δράμα. Πώς είναι αυτή η μετάβαση και τι σου προσφέρει το "Έρημος" ως εμπειρία;

Είναι η πρώτη φορά που είχα την τύχη να συνεργάζομαι και να έχω δίπλα μου, τον Γιάννη, σε αυτό το ταξίδι. Το να έχεις έναν καλό σκηνοθέτη είναι κρίσιμο για μια παράσταση, όμως το γεγονός ότι εκτός από τον σκηνοθέτη, έχωμαζί μου και τον συγγραφέα με βοήθησε να ανακαλύψω πολλά τόσο για τον χαρακτήρα όσο και το ίδιο το έργο. Η μετάβαση από τον θίασο του «Ωραία μου κυρία», στον θίασο του «Έρημος» ήταν αρκετά ομαλή καθώς για ένα διάστημα ήμουν παράλληλα και στους δυο θιάσους. Δεν μπορώ να περιγράψω τι όμορφο συναίσθημα είναι που μπόρεσα να εργαστώ σε δυο τόσο διαφορετικά έργα και να αξιοποιήσω όλο το αυτό το υλικό σε δυο τόσο καλές συνεργασίες.

Ζωή Κικινή, έχεις ήδη εμπειρία και ως βοηθός σκηνοθέτη. Σου έδωσε αυτό μια διαφορετική ματιά στον τρόπο που προσεγγίζεις τον ρόλο σου στο “Έρημος”;

Σίγουρα ο ρόλος μου και ως βοηθός σκηνοθέτη περιπλέκει, κάπως, τα πράγματα, καθώς υπάρχουν στιγμές που πρέπει και να «παρατηρώ» το όλο εγχείρημα εξωτερικά, ενώ, ταυτόχρονα, είμαι μέρος του εσωτερικά. Είναι, όμως, κάτι που με ιντριγκάρει, γιατί ζω και «τη μαγεία του ηθοποιού», αλλά και το πιο «άχαρο» κομμάτι ενός ανθρώπου που είναι από πίσω και πρέπει να τρέξει πιο πρακτικά ζητήματα.

Φωτεινή Σαββίδη, έχεις εμπειρία και πίσω από τις κάμερες ως σκηνοθέτης. Τι κρατάς περισσότερο από τη δουλειά σου σε αυτή την παράσταση ως ηθοποιός και συνδημιουργός;

Η εμπειρία μου στη σκηνοθεσία στο θέατρο, είναι μικρή, αλλά με έχει βοηθήσει να βλέπω και ως ηθοποιός πιο συνολικά τη διαδικασία. Σ’ αυτή την παράσταση, κρατάω πάνω απ’ όλα το ότι ένιωσα να με αφορά πραγματικά το θέμα. Δεν ένιωσα ποτέ απόσταση από αυτό το έργο. Ήταν μια συνεργασία που κύλησε με σεβασμό και διάθεση να συνδημιουργήσουμε, και αυτό είναι κάτι που δεν είναι δεδομένο. Όταν το υλικό σε αφορά και βρίσκεσαι με ανθρώπους που θες να δουλέψεις μαζί τους, τότε η δουλειά γίνεται και πιο ουσιαστική και πιο ευχάριστη ταυτόχρονα. Αυτό κρατάω.

 

Έλενα Γεωργά και Σοφία Γιαννίτσιου Παπαευαγγέλου

Τι θέλετε να πάρει μαζί του ο θεατής φεύγοντας από την “Έρημο”; Ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να αφήσετε στο κοινό σας;

Γιάννης: Νομίζω πως ο θεατής θέλω να βιώσει ο ίδιος αυτή την έρημο, τη δική του έρημο και να έρθει σε επαφή με τα δικά του τραύματα ή διαγενεακάτραύματα,  φεύγοντας.

Έλενα: Θα μου άρεσε αν υπάρχει και κάποιος ακόμα στο κοινό που φοβάται την έννοια της ερήμου όπως και εγώ, να δει μέσα από την παράσταση μας όλο αυτό το φως , την δυνατή ενέργεια και θερμότητα που παράγει ένακείμενο. Εμένα με έκανε να καταλάβω λίγοκαλύτερα τον εαυτό μου, με έκανε να μην φοβάμαι τόσο, εύχομαι να  συγκινούμαι προς αυτή την φωτεινή κατεύθυνση μαζί με το κοινό.

Ζωή: Να πηγαίνετε σε ψυχολόγο, για να μην χρειαστεί να πηγαίνουν τα παιδιά σας. Αυτό που θέλω να πω είναι ότιτο διαγενεακό τραύμα είναι εκεί, κι ας μην το καταλαβαίνουμε, σε αυτά που λέμε, που κάνουμε στα παιδιά μας. Δεν λέω πως οι γονείς το κάνουν ηθελημένα. Γι αυτό ακριβώς πρέπει να έχουμε το θάρρος να επουλώνουμε τα τραύματά μας, να «διασχίζουμε τις ερήμους μας». Τα κενά διαιωνίζονται, δεν επουλώνονται, με την άφιξη ενός παιδιού στη ζωή μας, αν δεν έχουμε έρθει πρώτα εμείς οι ίδιοι αντιμέτωποι με αυτά.

Σοφία: Πέρα από το κλασικό μου quote «είναι οκ. Είναι οκ να…», να είσαι σε μια ρουτίνα που σε πνίγει, να τα παρατήσεις όλα και να πας να γίνεις πριγκίπισσα, να «νιώθω ότι είμαι μέσα σε έναν ανεμοστρόβιλο, στο προσωπικό μου χάος», να φοβάμαι, να πονάω, να γελάω χωρίς να είναι κάτι αστείο, να έχω 2000 ευθύνες και 5 δικαιώματα (όχι αυτό δεν είναι οκ), είναι οκ να είσαι μάνα, είναι δύσκολο, είναι πάνω από οκ να είμαι γυναίκα, ατελής και μόνη στη μέση της ερήμου…

Ναι, πέρα απ’ όλα αυτά, αυτό που θέλω να πάρεις μαζί σου φεύγοντας από τη δική σου «Έρημο» είναι αυτό το βορειοανατολικό αεράκι. Που το νιώθεις από μέσα προς τα έξω και απ’ έξω προς τα μέσα, (παύση) όταν τελικά έχεις πάρει εκείνη, τη ριμάδα, την απόφαση, να ζήσεις.

Φωτεινή: Αυτό που θα ήθελα είναι ο θεατής, φεύγοντας από την “Έρημο”, να έρθει λίγο πιο κοντά στην ηρωίδα μας. Να τη δει όχι μέσα από το πρίσμα του “σωστού” ή του “λάθους”, αλλά μέσα από την ανθρώπινη πλευρά της. Ανεξάρτητα από το αν συμφωνεί με τις θέσεις ή τις πράξεις της, θα ήθελα να τη συμπονέσει, να τη νιώσει, να τη νιώσει αληθινή. Αυτό, για μένα, είναι ήδη πολύ.

Της Αλεξίας Βλάρα, 10/04/2025