Θανάσης Πάνου: "Η μνήμη είναι το βασικό υλικό από το οποίο φτιάχνεται η ποίηση".

Στην ποιητική συλλογή Ασπρόμαυρα πλάνα, ο Θανάσης Πάνου αποτυπώνει εικόνες μιας ζωής σημαδεμένης από την απουσία, τη μοναξιά και τον αδιέξοδο έρωτα. Με στίχους που μοιάζουν με θραύσματα μνήμης και συναισθήματος, δημιουργεί ένα σκηνικό όπου η ελπίδα αντιστέκεται, σαν αγριολούλουδο που σπάει το τσιμέντο. Σε αυτή τη συνέντευξη, συζητάμε για το πώς η ποίηση μπορεί να γίνει καθρέφτης του παρελθόντος, αλλά και μια γέφυρα προς το άγνωστο.

Τι σας ώθησε να γράψετε την πρώτη σας ποιητική συλλογή και ποια ήταν η αφετηρία των “Ασπρόμαυρων Πλάνων”;

Το γράψιμο ξεκίνησε στην εφηβεία, εκεί δηλαδή που ξεκινούν όλες οι προσωπικές και υπαρξιακές αναζητήσεις για τον καθένα μας. Άρχισα να πειραματίζομαι με τις λέξεις επηρεασμένος κι από τα πρώτα λογοτεχνικά διαβάσματα κι εκεί κατάλαβα ότι μέσω της ποίησης μπορώ να δημιουργήσω εικόνες, καταστάσεις και ιστορίες πρωτόγνωρες – ήταν ο τρόπος που έψαχνα για να εκφράσω όσα δεν μπορούσαν να ειπωθούν αλλιώς.

Όπως ο καθένας που ψάχνει την ταυτότητά του στο γράψιμο, έτσι κι εγώ «τσακώθηκα» πολλές φορές με την ποίησή μου, περνώντας διάφορες φάσεις. Μέχρι που ήρθε η πολυπόθητη στιγμή, το σημείο εκείνο που αναγνωρίζεις την δική σου φωνή και τον τρόπο που θέλεις να αποκαλυφθείς μέσα από τις λέξεις. Έγινα ακόμα πιο αυστηρός και απαιτητικός με τον εαυτό μου κι αυτός είναι νομίζω ο λόγος που στην συλλογή υπάρχουν μόνο 20 ποιήματα. Τα «Ασπρόμαυρα Πλάνα» είναι ο σπόρος μιας πρώτης σοδειάς ποιημάτων που αναγνωρίζω εξ ολοκλήρου ως δικά μου.

Η απουσία, η μοναξιά, ο αδιέξοδος έρωτας και ο θάνατος είναι κεντρικά θέματα στη συλλογή σας. Πώς προσεγγίζετε αυτά τα συναισθήματα στην ποίησή σας;

Νομίζω πως αυτά έρχονται και με προσεγγίζουν κάθε φορά που στήνομαι απέναντι από το χαρτί και ξεκινάω μια καινούρια μάχη. Ουσιαστικά παλεύω με αυτά τα συναισθήματα και τις καταστάσεις μέχρι να συνειδητοποιήσω πως δεν υπάρχει νικητής σε αυτό το παιχνίδι και πως εγώ θα είμαι μονίμως χαμένος. Η μόνη λύση είναι να τα αφήσω να με αγκαλιάσουν και να μου αφηγηθούν την ιστορία τους. Είναι συνθήκες που όλοι οι άνθρωποι βιώνουμε κατά την διάρκεια του σύντομου βίου μας, είναι μια αέναη σύγκρουση με τον εαυτό μας που δεν έχει τέλος ακριβώς επειδή είναι μάταιη και προκαθορισμένη. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν αξίζει η προσπάθεια στη ζωή. Η εγκατάλειψη αυτή που έρχεται να μας πάρει όλους από το χέρι, μπορεί να είναι γκρέμισμα στο κενό αν έχουμε βάρος κι αφήνουμε το σκοτάδι να μας διαφεντεύει, αλλά μπορεί να γίνει και πέταγμα προς την απόλυτη ομορφιά. Τα πάντα είναι εφήμερα κι αυτό είναι το πιο σπουδαίο απ' όλα. Δεν θα είχαμε κανένα λόγο να ζήσουμε αλλιώς.

Η εικόνα του “σπασμένου κάδρου” είναι πολύ δυνατή στην περιγραφή της συλλογής. Πώς λειτουργεί ο κατακερματισμός στη γραφή σας;

Στην ποιητική γραφή σπάω τις εμπειρίες και τα συναισθήματα σε χίλια κομμάτια και τα ανασυνθέτω ανακατεμένα, σε μια καινούρια ύπαρξη, ένα μείγμα που έχει σκοπό να δημιουργήσει ένα καινούριο χρώμα ακόμα κι αν η βάση του είναι μονάχα το άσπρο και το μαύρο. Στόχος μου είναι να σπάσω τον κανόνα της δικής μου ύπαρξης και κατ' επέκταση της ανθρώπινης εμπειρίας μέσα από μια αίσθηση περιπλάνησης σε απάτητα εδάφη. Θα μου πεις, πως αυτός είναι εν γένει ο σκοπός της ποίησης, μια ακροβασία ανάμεσα στο ονειρικό και το πραγματικό. Αυτό που εγώ θέλω να προσθέτω είναι μια υποδόρια (αθόρυβη) γροθιά ώστε να σπάσει το έδαφος που περπατάμε, να σκοντάψουμε και να σηκωθούμε ξανά τόσο διαφορετικοί και τόσο ίδιοι.

 Ποιες είναι οι κυριότερες λογοτεχνικές ή καλλιτεχνικές σας επιρροές;

Τα πάντα για μένα ξεκινούν από τον Ρεμπώ και τον Μπωντλέρ κι από τους Γάλλους κυρίως σουρεαλιστές. Ο Ελυάρ, ο Μπρετόν, αλλά και οι δικοί μας Εμπειρίκος και Εγγονόπουλος, με έχουν καθορίσει βαθιά τόσο αισθητικά όσο και αισθησιακά. Περιέχει μια ερωτοτροπία η ποίησή τους, μια έντονη επαφή με το άγνωστο, με εκείνο που δεν πρόκειται ποτέ να ειπωθεί, μια συνομιλία με τη σιωπή μεθυστική, σχεδόν λιγοθυμική. Η ανάγνωση του έργου τους για μένα είναι και μια σωματική εμπειρία που οδηγεί στην εξόντωση, στην έκσταση, στο επέκεινα και στην άβυσσο.

Μεγάλη μου επίσης επιρροή είναι ο Γιάννης Κοντός, ο Μίλτος Σαχτούρης, ο Ευγένιος Αρανίτσης, ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, ο Θάνος Σταθόπουλος, ο Χρήστος Βακαλόπουλος, ο Νίκος-Γαβριήλ Πεντζίκης, η Μάτση Χατζηλαζάρου και τόσο πολλοί άλλοι σπουδαίοι που γράφουν στην ελληνική γλώσσα και την τιμούν βαθιά και με ουσία.

Είμαι επίσης λάτρης της μουσικής και των στιχουργών που έχουν παίξει μεγάλο ρόλο στην μουσικότητα και στον ρυθμό της ποίησής μου. Μερικοί από αυτούς είναι ο Bob Dylan, ο Leonard Cohen, ο Nick Cave και οι δικοί μας Διονύσης Σαββόπουλος, Σωκράτης Μάλαμας, Θανάσης Παπακωνσταντίνου, Παύλος Παυλίδης, Γιάννης Αγγελάκας και ένα σωρό άλλοι.

 Η ποίησή σας κινείται σε έναν χώρο και χρόνο απροσδιόριστο. Πώς αντιλαμβάνεστε τη σχέση της ποίησης με τη μνήμη και την αίσθηση του παρόντος;

Η μνήμη είναι το βασικό υλικό από το οποίο φτιάχνεται η ποίηση. Το παρελθόν αλλάζει πρόσωπα και χρώματα ώσπου παίρνει την τελική του μορφή στο χαρτί. Το παρόν λειτουργεί σαν υπενθύμιση της στιγμής που θέλεις να κρατήσεις για πάντα, αλλά και του εφήμερου της ύπαρξης που είναι και το αιώνιο ζητούμενο. Με την ποίηση επίσης, παλεύεις να σταματήσεις τον χρόνο όπως συμβαίνει και στον έρωτα ή στον βαθύ πόνο. Η δημιουργία έχει έτσι κι αλλιώς αυτή την ιδιότητα, να πατάει παύση δηλαδή στην ροή και ταυτόχρονα να κυλά ιλιγγιωδώς μέσα στον ψυχισμό αλλά και στο εξωτερικό μας περιβάλλον. Νομίζω, είναι αναπόφευκτο η ποίηση να κινείται σε χώρους και χρόνους απροσδιόριστους από την στιγμή που συμβαίνει κάπου αλλού, έχει ήδη συμβεί, προϋπάρχει του εαυτού και της εμπειρίας του. Ο χώρος και ο χρόνος είναι έννοιες ρευστές που προσπαθούμε αρχικά να εξηγήσουμε, ύστερα να οριοθετήσουμε και τελικά να κατακερματίσουμε και να ανασυνθέσουμε.

Έχετε δημοσιεύσει κείμενά σας σε λογοτεχνικά περιοδικά. Πώς διαφέρει η εμπειρία της δημοσίευσης σε σχέση με την κυκλοφορία ενός βιβλίου;

Τα κείμενα που γράφω για βιβλία ή θεατρικές παραστάσεις θέλω πάντοτε να είναι απολύτως κατανοητά ως προς το νόημα και το αισθητικό κριτήριο το οποίο πρεσβεύουν, αλλά και να δίνουν στον αναγνώστη την δυνατότητα να αισθανθεί την ατμόσφαιρα του βιβλίου ή του θεάματος και να του κεντρίσει το ενδιαφέρον. Προσπαθώ να έχουν και μια λογοτεχνική υφή, να είναι κείμενα εμπνευσμένα από αυτό που είδα ή διάβασα και όχι ακριβώς κριτική. Από την άλλη σε ένα βιβλίο -πόσο μάλλον ποίησης- σκοπός είναι να δημιουργήσεις μια εμπειρία ευχόμενος να συγκινήσεις τον αναγνώστη με οποιονδήποτε τρόπο. Κοινή γραμμή θα μπορούσα να πω πως έχουν την ατμόσφαιρα και την αίσθηση που θέλω πάντοτε να δημιουργώ και να δίνω σε κάθε γραπτό μου.

Ο τίτλος “Ασπρόμαυρα Πλάνα” παραπέμπει σε κινηματογραφική αισθητική. Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη σχέση του έργου σας με τον κινηματογράφο;

Δεν είμαι σε καμία περίπτωση ο νούμερο ένα σινεφίλ, ούτε μπορώ να πω πως η γραφή μου έχει επηρεαστεί από τον κινηματογράφο. Θα έλεγα ότι η συλλογή έχει μεγαλύτερη σχέση με την φωτογραφία, καθώς κάθε ποίημα είναι και μια εικόνα, ένα στιγμιότυπο της εμπειρίας στην νεότητα. Είναι δηλαδή μια επαναπροσέγγιση των πρώτων έντονων εμπειριών μέσα από κάδρα που έχουν εμφανώς ραγίσει με τον καιρό. Εκεί που φτιάχνεται ο κόσμος μας και τα θεμέλιά του, εκεί κατά βάση περνάμε κι εμείς το μεγαλύτερο ποσοστό της ζωής μας. Είναι το απάγκιό μας, το δώμα που φυλάμε ό,τι πολυτιμότερο έχουμε. Στην συλλογή «φωτογραφίζω» αυτές τις σκηνές με ασπρόμαυρο φιλμ, γοητεύοντας και γι' αυτό παραπλανώντας τον αναγνώστη.

Η ποίηση σας χαρακτηρίζεται από μια μελαγχολική ατμόσφαιρα αλλά και μια αίσθηση ελπίδας, όπως τα “αγριολούλουδα που σπάνε το τσιμέντο”. Ποια είναι η ισορροπία ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι στη γραφή σας;

Στο βιβλίο δεν υπάρχει τέτοια ισορροπία, κυριαρχεί η σκοτεινή πλευρά. Το φως αχνοφαίνεται σαν κάτι που έρχεται από τον ορίζοντα, σαν την ημέρα που σιγά σιγά ξημερώνει. Η μελαγχολία ή αλλιώς χαρμολύπη, έχει την ικανότητα να σε θλίβει και ταυτόχρονα να σου χαρίζει ένα μικρό τριαντάφυλλο, μια μικρή ελπίδα, εκείνη που σε κρατάει ακόμα εδώ, μέσα στο παιχνίδι. Το σκοτάδι είναι σημαντικό όταν ξέρεις να κολυμπάς μέσα σε αυτό κινδυνεύοντας να σε καταπιεί. Γιατί ξέρεις πως την τελευταία στιγμή θα κάνεις πίσω, θα αντισταθείς στον εκμηδενισμό, θα αρπάξεις όσα ψίχουλα σου απέμειναν και μ' αυτά θα την βγάλεις μέχρι να βρεθείς ξανά στην επιφάνεια. Η ζωή μας έτσι κι αλλιώς χαρακτηρίζεται από σκαμπανεβάσματα και οφείλουμε να δεχόμαστε εξίσου εγκάρδια την χαρά και την λύπη – μόνο έτσι θα μάθουμε τι έχει να μας πει πράγματι ο κόσμος.

Πιστεύετε πως η σύγχρονη ελληνική ποίηση έχει χώρο για νέες φωνές; Πώς βλέπετε τη θέση της ποίησης στο σημερινό αναγνωστικό κοινό;

Η σύγχρονη ελληνική ποίηση έχει πλήθος νέων φωνών που γράφουν εντυπωσιακά καλά. Αυτός ήταν και ο λόγος που στον ΙΑΝΟ ξεκινήσαμε τις «Συναντήσεις Με Νέους Ποιητές». Θέλαμε να δείξουμε πως υπάρχουν και σήμερα νέοι άνθρωποι που εκφράζονται μέσω της ποίησης, που πιστεύουν σε αυτή και την υπηρετούν πιστά. Θέλαμε επίσης να δείξουμε πως οι άνθρωποι που γράφουν σήμερα ποίηση δεν το κάνουν μόνο για την αίγλη και την τιμή του εγχειρήματος, αλλά γιατί έχουν πράγματα να πουν, έχουν μια συγκεκριμένη οπτική, ένα σκεπτικό γύρω από τον κόσμο που οικοδομούν. Το αναγνωστικό κοινό της ποίησης ήταν πάντοτε μικρό και παραμένει τέτοιο, αλλά αυτό δεν είναι απογοητευτικό. Ο κύκλος είναι στενός με αποτέλεσμα να επικοινωνούμε πιο εύκολα και πιο άμεσα όλοι όσοι διαβάζουμε και γράφουμε. Ακόμα κι αν λείπει αυτό απ' την γενιά μας, η συνάντησή μας με όσους έχουν κοινές ανησυχίες και κοινές ανάγκες, (θέλω να) πιστεύω πως σιγά σιγά δημιουργείται μια μεγάλη ομάδα που επικοινωνεί και συμπράττει σε αυτό το μεγάλο έργο που ονομάζεται λογοτεχνία.

Ποια είναι τα επόμενα σας βήματα; Υπάρχουν νέα ποιήματα ή κάποιο άλλο λογοτεχνικό είδος που θα θέλατε να εξερευνήσετε στο μέλλον;

Συγγραφικά είναι νωρίς ακόμα για το επόμενο βήμα, ακόμα κι αν γράφω αρκετή ποίηση και πειραματίζομαι συνεχώς με τις λέξεις σε κείμενα και σημειώσεις. Θα ήθελα να φτιάξω κάτι υβριδικό στο μέλλον, ένα βιβλίο που δεν θα έχει μια συγκεκριμένη ταυτότητα, αλλά θα περιλαμβάνει όλα όσα μου αρέσει να διαβάζω κι όλα όσα είμαι. Δεν απορρίπτω καθόλου τον πεζό λόγο, με αφορά άμεσα και με σαγηνεύει καθημερινά η δυναμική του, γι' αυτό και θα ήθελα στο μέλλον να βρω την πειθαρχία και το πείσμα να γράψω κάτι πιο μεγάλο και πιο συμπυκνωμένο. Προς το παρόν συνεχίζουμε να διαβάζουμε κι όλα τα υπόλοιπα θα έρθουν.

Της Αλεξίας Βλάρα, 06/03/2025