Ελένη Μάλλιαρη: "Νομίζω πως ο συγγραφέας και οι ήρωές του βρίσκονται σε μία συνεχή αλληλεπίδραση, κατά την οποία ο ένας εμφυσά διαρκώς ζωή στον άλλον"

 

1.Πρόκειται για μία απεικόνιση της σημερινής κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας, δοσμένη, όμως, συμβολικά, ως ένα μεταγενέστερο δυστοπικό καθεστώς ζωής, στο οποίο ισχύουν όλα τα δεδομένα τού σήμερα: απουσία προσωπικής βούλησης, δραστηριότητα υπαγορευμένη από το καθεστώς και επιμελημένη επιτήρησή της, ψευδαίσθηση επικοινωνίας, συναισθηματική αναλγησία και πλήρη απουσία αμφισβήτησης και κριτικής. Στη λογοτεχνία, ό,τι έχεις να πεις οφείλεις να το υπονοήσεις και όχι να το εννοήσεις, διότι τότε εκπίπτει στη δυσάρεστη κατηγορία της ρητορείας.

2. Απόλυτα αυθόρμητα. Είχα γράψει μερικές σελίδες και ήθελα να τις περάσω στον υπολογιστή, βρισκόμενη μπροστά στο πρώτο λευκό φύλλο που περίμενε έναν τίτλο. Πρέπει να σκέφτηκα κάτι του τύπου: «Εννοείται πως θα είναι ‘‘Η επιστροφή’’». Εκείνη τη στιγμή δεν ήξερα γιατί, έτσι το διαισθανόμουν. Εκ των υστέρων, κατάλαβα πως πρόκειται για μία διττή επιστροφή. Η πρώτη είναι αυτή του κεντρικού ήρωα που, απομακρυνόμενος από το καθεστώς που σας περιέγραψα πιο πάνω, επιστρέφει σε ένα βαθύτερο επίπεδο συνείδησης και αυτεπίγνωσης, που η προσαρμογή του σε μία εξουθενωτική για την ατομικότητα καθημερινότητα το είχε καλύψει με το «λευκό πουκάμισο» της πίστης ότι υπηρετεί την ιδανική λειτουργικότητα του χρόνου και της ζωής. Η δεύτερη επιστροφή είναι προσωπική και διαρκώς μεταβαλλόμενη από το σκοτάδι στο φως και αντίστροφα.

3. Νομίζω πως ως πολιτικό μήνυμα αναφέρεστε στην ανάγκη αμφισβήτησης και αντίστασης σε ένα πολιτικό σύστημα που συνθλίβει τη σκέψη, τρομοκρατεί, καταστέλλει και εξοντώνει ό,τι περισσεύει. Φαντάζομαι πως δεν θα ήταν ιδιαίτερα πρωτότυπο να σας πω πως η πλειοψηφία των ανθρώπων φαίνεται να ενδιαφέρεται περισσότερο για το βόλεμα, το καινούργιο i phone και τι θα γίνει στο επόμενο επεισόδιο του κάθε πλαστού ή ανθρώπινου σίριαλ. Εξάλλου, το υπάρχον κατεστημένο, που δεν θα είχα κανέναν ενδοιασμό να ορίσει ως «χρηματοπιστωτική δικτατορία», έχει φροντίσει επιμελημένα γι’ αυτήν την ιδιώτευση και τη διαιώνισή του κυρίως μέσω ενός θεσμοθετημένου πλέον ολοκληρωτισμού: νομική κάλυψη της κρατικής αυθαιρεσίας και της αστυνομικής βίας, νομότυπη χειραγώγηση της δημοσιογραφίας κ.τλ.                                                                                                                   

                  

Ωστόσο, η αλλαγή είναι νομοτέλεια και σήμερα φαίνεται αναπόφευκτη, τη στιγμή που πρώην παντοκρατορίες καταρρέουν και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, παρά τις επανειλημμένες τεχνητές αναπνοές εκ μέρους των κρατών, έχει αυτοπαγιδευτεί μέσα στην εύθραυστη γυάλα της επίπλαστης ευμάρειας. Το ζητούμενο είναι να συνασπιστούν αυτές οι δυνάμεις που δε θα απαντήσουν με την ανορθολογικότητα της αγοράς στο ερώτημα: Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα.

4. Το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο του βιβλίου το είχα έτοιμο για κάποιο καιρό και μου έλειπε ο κεντρικός ήρωας. Το ήξερα ότι χρειαζόμουν έναν ήρωα άτολμο, αναιμικό, σε σχετική σύγχυση και όχι ιδιαίτερα οξυδερκή, αλλά δεν έβρισκα μία σταθερή βάση, για να τον «χτίσω». Κάποια στιγμή, αρχίζω να διαβάζω για τρίτη ή τέταρτη φορά το «Μαγικό βουνό» του Τόμας Μαν και, όσο περνούσαν οι σελίδες συνειδητοποιούσα πως ο ήρωάς μου είναι στην πραγματικότητα ο Χανς Κάστορπ. Από εκεί και πέρα τα πράγματα εκτυλίσσονται φυσικά. Τον τοποθετούσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και τον ακολουθούσα με βάση την ψυχοσύνθεση και την αφυπνισμένη του αντίδραση σε διαρκώς καινούργια ερεθίσματα. Το άλλο κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας χρειαζόταν να είναι μία ακραία προσωπικότητα που θα έχει τη δυναμική να στιγματίσει και να καθορίσει τον άτονο χαρακτήρα του ήρωα. Είναι μία δημιουργημένη ηρωίδα στην οποία, όμως, φιλάρεσκα έδωσα πολλά δικά μου στοιχεία: απορρίπτει κάθε μορφή εξουσίας, αναγνωρίζει στην επιστήμη το δικαίωμα να προσπαθεί να ερμηνεύσει τη ζωή, αλλά όχι και να την υπαγορεύει, αντλεί υγεία από τη φύση και δεν έχει στεγανά. Νομίζω πως ο συγγραφέας και οι ήρωές του βρίσκονται σε μία συνεχή αλληλεπίδραση, κατά την οποία ο ένας εμφυσά διαρκώς ζωή στον άλλον.    

5. Όταν έγραφα το βιβλίο, σκόνταψα σε μία παρόμοια εικόνα στο διαδίκτυο και αμέσως σκέφτηκα ότι αυτή θα ήθελα να είναι το εξώφυλλο. Μου άρεσε το άγονο περιβάλλον και κυρίως η γυρισμένη πλάτη ενός ανθρώπου που απομακρύνεται από εσένα. Δίνει σε αυτόν που την κοιτά την αίσθηση ότι ο ίδιος μένει στάσιμος και καθηλωμένος σε αυτό το ξερό τοπίο, ενώ κάποιος χωρίς πρόσωπο (που θα μπορούσε τελικά να είναι και το δικό του) έχει τη δύναμη να σπάσει τον κύκλο της υποτιθέμενης ασφάλειας και να διεκδικήσει μία γόνιμη γη. Αν το περιεχόμενο του βιβλίου περιγράφει τη διαδικασία μίας προσωπικής αφύπνισης, νομίζω πως το ίδιο κάνει και το εξώφυλλο.

6. Οι εκτιμήσεις διίστανται. Κάποιοι θεωρούν το βιβλίο, και ως προς τη γλώσσα και ως προς το περιεχόμενο, αξιόλογο και πρωτότυπο και άλλοι δύσκολο και ακατάλληλο για τον μέσο αναγνώστη. Υποφέρω από παλιά από ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα: την αίσθηση του χαμένου χρόνου. Βασανίζομαι κυριολεκτικά ψυχοσωματικά από τις ανούσιες συζητήσεις, τα σαχλοτράγουδα ή τις τσιρίδες των δημοσιογράφων που ακούς σε ένα ταξί. Έχει μεγάλη σημασία για εμένα ο χρόνος να δημιουργεί προκλήσεις και ειδικά, όταν πρόκειται για την ανάγνωση ενός βιβλίου, αισθάνομαι ότι δεν προδίδω τον χρόνο που μου παραχωρήθηκε, όταν αυτό είναι ένας διανοητικός «αντίπαλος», που απαιτεί δόσιμο και προσήλωση, για να τον κατακτήσεις. Με λίγα λόγια, έγραψα ένα βιβλίο που θα ήθελα να διαβάσω.

7. Από τα πάντα. Από ανθρώπους, από την αίσθηση που σου δημιουργεί η φύση, από την ίδια την τέχνη και από την ενδοσκόπηση. Μη έχοντας άλλο πειραματόζωο πέρα από εμάς, είναι εντυπωσιακό πόσα πολλά πράγματα μπορείς να ανακαλύψεις, στρέφοντας το βλέμμα προς τα μέσα.

8. Νομίζω πως η ρώσικη λογοτεχνία και η γαλλική ποίηση είναι σημεία αναφοράς. Σχεδόν μόνιμα υπάρχουν στο κομοδίνο ο Μπωντλαίρ και ο Ρεμπώ, ο Ντοστογιέφσκι και ο Γκόγκολ. Ωστόσο, παραδίπλα θα υπάρχουν άλλα δύο ή τρία βιβλία λογοτεχνίας και ποίησης, φιλοσοφίας, ιστορίας, κοινωνιολογίας… ακόμα και εκλαϊκευμένης φυσικής και βιολογίας. Ακούγεται κάπως τρομακτικό και ίσως και να είναι.   

9. Λογοτεχνικά, σε μερικούς μήνες ολοκληρώνεται ένα επόμενο βιβλίο, του οποίου η ιστορία διαδραματίζεται τη δεκαετία του 1950. Είναι μία εποχή με ακραία συναισθηματικά και πολιτικά πάθη που μου δίνει τη δυνατότητα να διαπραγματευτώ κατά πόσον μπορούμε πραγματικά να είμαστε υπεύθυνοι για τις πράξεις μας, με δεδομένο ότι διαμορφωνόμαστε από στοιχεία που έως έναν βαθμό βρίσκονται έξω από τον έλεγχο και τη συνείδησή μας. Αν σε αυτό προσθέσουμε και τα ανεξέλεγκτα κριτήρια με τα οποία οι άλλοι ερμηνεύουν τη συμπεριφορά μας, τότε μάλλον πρέπει να δεχτούμε πως η ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία τόσο με τον εαυτό μας όσο και με τον άλλον είναι πολύ πιθανό να είναι αδύνατη.  

Της Αλεξίας Βλάρα, 27/11/2023