Η Ενόραση της
Λυδίας Βενιέρη: Πορτρέτα σε ιστορική κίνηση
Κείμενο: Δρ.
Σωζήτα Γκουντούνα
Η Λυδία Βενιέρη παρακολουθεί την επική
ιστορία του Λόρδου Βύρωνα σε ένα πολυχρονικό φασματικό τοπίο, συνυφάζοντας το
θέμα της βιογραφίας με την ιστορία και την ποιητική δημιουργία για να
διακηρύξει μια νέα, απροσδιόριστη «τέχνη της εμπειρίας» αντί της αναπαράστασης.
Ένα φιλόδοξο έργο που περιλαμβάνει μνημειώδεις φωτογραφίες και μια σειρά από
πορτρέτα ενορχηστρωμένα ή χορογραφημένα σε μια λεπτομερή, φιλμική σύνθεση από
την καλλιτέχνη. Με τα διορατικά λόγια της, αναφέρει ότι: «Η αισθητική για
μένα είναι μια πνευματική, και κυρίως πολιτική πράξη. Ο Μπάιρον είπε ότι
γεννήθηκε ως «αντιπολίτευση». Αυτή η δήλωση δείχνει την κριτική του σε κάθε
μορφή εξουσίας που όμως ως κοσμοπολίτης αντιμετώπισε γενναιόδωρα. Παρόλα αυτά,
ως καλλιτέχνης που όριζε τους χαρακτήρες του, τους βασάνιζε όσο ο Δίας, ο
Οδυσσέας και ο πατέρας του, ο Χριστός. Ο ίδιος ο Βύρων, νιώθοντας τη θεϊκή
υπόσταση, αγκάλιασε τον Προμηθέα. Οι χαρακτήρες του προτίμησαν την ήττα από τη
νίκη, όχι λόγω δειλίας αλλά από ακατανίκητη μελαγχολία. Οι γυναίκες στα
ποιήματά του πέρα από την Παναγία, την Αφροδίτη ή την Αθηνά, ενσάρκωναν τη
συνείδηση του κόσμου του αλλά και τη μυστηριώδη μοίρα του. ”
Ο χρόνος είναι το
δοχείο της μοίρας μας. Κατ’ επέκταση είναι ένας υπερβατικός μηχανισμός καθώς
γίνεται ανασταλτικός, απρόσιτος ή και (αν)ιστορικός. Ο χρόνος ξεδιπλώνεται για
να αποκαλύψει τη σχέση μεταξύ της φυσικής πραγματικότητας, της υλικότητας και
του σώματός μας.
Στο έργο της
Βενιέρη, το σώμα μας, το ανθρώπινο σώμα, γίνεται το ιστορικό σώμα καθώς
σύγχρονοι χαρακτήρες μετατοπίζονται χρονικά ή γίνονται ιστορικοί ήρωες. Τα έργα
της ξεπερνούν εκείνα των περισσότερων καλλιτεχνών στην ικανότητά τους να
εκπέμπουν κίνηση, δηλαδή όχι μόνο την φυσική κίνηση του ανθρώπινου σώματος,
αλλά τον εσωτερικό ρυθμό των συναισθημάτων. Ανάμεσα στις πολλές μυστήριες
πτυχές τους είναι η απροσδόκητη ζωηρότητα των εκφράσεων και των χειρονομιών της
φιγούρας. Εικόνες αναγκαστικά, στατικές, εγκλωβισμένες στον ιστορικό χρόνο, σε
μια νοσταλγία του παρελθόντος, ωστόσο, μοιάζουν να ξετυλίγονται στο χρόνο
μπροστά μας. Σαν να απαγγέλλουν ή να ερμηνεύουν αληθινά τα ποιητικά κείμενα του
Βύρωνα στα “Τελευταία του λόγια για την Ελλάδα”:
Τι είναι για μένα
αυτές οι τιμές ή η φήμη.
Στο παρελθόν ή στο
μέλλον, ένας νεογέννητος λαός κλαίει;
Αν και για τέτοια
θα μπορούσα να περιφρονήσω ένα στέμμα
Τίποτε εκτός από
τη δάφνη, ή για τέτοια θα μπορούσε να πεθάνει.
Είμαι ανόητος του
πάθους, και συνοφρυωμένος
Το δικό σου για
μένα είναι σαν το μάτι του αθροιστή
Στο φτωχό πουλί
που το πινιόν του φτερουγίζει προς τα κάτω
Φέρνει μέχρι
θανάτου το στήθος που έφερε τόσο ψηλά:
Τόσο μεγαλώνει
αυτή η τρελή γοητεία,
Τόσο δυνατή η μαγεία
σου ή τόσο αδύναμος είμαι.
Στην καρδιά της
έκθεσης, ωστόσο, βρίσκεται μια άλλη πρωτιά: η Βενιέρη είναι από τις λίγες
εικαστικούς που καταφέρνει να εκφράσει μέσω της θεατρικότητας μια διαφορετική
ιστορική αφήγηση της “ελληνικότητας,“ με τόσο “ζωντανό,” και ταυτόχρονα
σαγηνευτικό και σύγχρονο τρόπο. Η ίδια η
«ελληνικότητα» λαμβάνει μια άλλη ερμηνεία και «zeitgeist» στο ονειρικό σύμπαν της εικαστικού,
που ξεφεύγει από τα στερεότυπα όπως η ίδια η καλλιτέχνης. Γίνεται πιο
πραγματική με το να γίνεται φασματική.
Όπως ο Βύρωνας, η
Βενιέρη αποτολμά να διατυπώσει τα δικά της λόγια για αυτό το νεογέννητο κράτος,
την Ελλάδα. Το ιστορικό υπόβαθρο γίνεται πανταχού παρόν για τους χαρακτήρες
της, αλλά αυτό που προβάλλει είναι οι πράξεις, οι εκφράσεις ακόμη και οι σκέψεις
τους. Ως ένας άλλος εμπνευστής της
εικονολογίας, όπως η Aby Warburg, η εικαστικός δημιουργεί μια «κριτική
εικονολογία» για να αποκαλύψει τον παραλογισμό της εικόνας στον δυτικό
πολιτισμό. Οι ήρωές της είναι πεφωτισμένοι της Δύσης ή ιδανικές φιγούρες που
συμμετέχουν στον Διαφωτισμό, αλλά η εικαστικός ενδιαφέρεται να αναδείξει τον
ανθρωπισμό τους παρά την ηρωική τους τελειότητα. Έτσι, το κριτικό σύμπαν της
εμπεριέχει ιστορικούς αναχρονισμούς και ασυνέχειες παρά επιστημονικά αρχέτυπα
και κανόνες. Χρησιμοποιώντας μεθόδους
«μοντάζ» συγκεντρώνει ή αντιπαραθέτει αναφορές της ιστορίας της τέχνης,
που θυμίζουν αριστουργήματα της τέχνης της Φλωρεντινής Αναγέννησης, με
καθημερινούς σύγχρονους ανθρώπους. Συμμετέχει σε μια κοινωνία με αυτές τις
ιστορικές προσωπικότητες της τέχνης είτε για να ξεπεράσει κριτικά τις
αισθητικές ιεραρχίες που καθιερώνουν είτε για να αναπαραστήσει νοσταλγικά τις
επιθυμίες, τις δραστηριότητες και τα όνειρά τους.
Προκαλώντας τις
κανονιστικές αφηγήσεις της ελληνικής ιστορίας και του φιλελληνισμού, η
εικαστικός φέρνει τους χαρακτήρες σε κοντινά πλάνα, κοντά μας. Αυτή η
γενεαλογία της οικειότητας, οι αντιπαραθέσεις, οι αντιφάσεις, οι εντάσεις και η
δραματουργία του πάθους είναι που πιστοποιούν τον ορισμό του αληθινού
φιλελληνισμού ενάντια στις επίσημες αφηγήσεις
για τον φιλελληνισμό και της γραφειοκρατίας του πολιτικού οπορτουνισμού
ή της ιδεολογικής σκοπιμότητας.
Ωστόσο, είναι οι
πολλαπλές ζωές αυτών των πορτρέτων ως σχέδια, φωτογραφίες ή ακόμα και
κινούμενες εικόνες, που έρχονται στο προσκήνιο. Οι χαρακτήρες παρουσιάζονται
αρχικά ως δοκιμές στο χαρτί, προκειμένου η εικαστικός να δοκιμάσει τον τρόπο με
τον οποίο οι εικόνες θα αναμειχθούν στην αντίληψή της για μια ταινία ή ένα
παραμύθι. Δημιουργεί αυτά τα πορτρέτα σε ιστορική κίνηση όπως θα έγραφε ένα
κινηματογραφικό σενάριο. Τα πορτρέτα θα μπορούσαν να ενσαρκωθούν σε μια
ολοκληρωμένη ταινία, αλλά προϋπήρχαν στις άλλες ζωές τους ως σχέδια. Η Βενιέρη
σκιαγραφεί πρώτα τους χαρακτήρες και τα σκίτσα λένε τη δική τους ιστορία ή μια
άλλη κριτική ιστορία για την (Ι)στορία. Είναι μια ιστορία που δεν βασίζεται σε
σενάρια αλλά στην εκφραστικότητα. Είναι η ιστορία του Βύρωνα ως αρχέτυπου του
νεαρού ριζοσπαστικού ποιητή. Ο νέος που εμπνέει αγάπη, που μας δείχνει ότι
πρέπει να σχετιζόμαστε με την τέχνη με τον ίδιο τρόπο που σχετιζόμαστε με τους
ανθρώπους. Κατ’ επέκταση το επιχείρημα της Βενιέρη είναι υπέρ της αγάπης, αυτής
της αγάπης που στρέφεται ενάντια σε αυτό που αποκαλεί επιφανειακή ερμηνεία της
ιστορίας και της πολιτικής ή την αντίληψη της τέχνης ως κορεσμένης από κοινές
αντιλήψεις για την κοινωνία. Για την εικαστικό η έννοια του έργου τέχνης είναι
ενδημική της εμπειρίας και η έκθεση διέπεται από αυτές τις συναρτήσεις καθώς
υπερβαίνει την τέχνη για να μετατραπεί σε εμπειρία.
Ολυμπιακή Δημοτική Πινακοθήκη
Αμαρουσίου
«Σπύρος Λούης»
«Βυρωνική Εποχή»
Έκθεση της Λυδίας Βενιέρη
Εγκαίνια: Παρασκευή, 19
Νοεμβρίου, ώρα 19.00
Με ατέρμονη πηγή
έμπνευσης τα ποιήματα, τις εικόνες και την ατμόσφαιρα του έργου του Λόρδου
Βύρωνα, η διεθνής Εικαστικός Λυδία
Βενιέρη παρουσιάζει τη νέα της έκθεση, με τίτλο «Βυρωνική Εποχή», που
εγκαινιάζεται στην Ολυμπιακή Δημοτική Πινακοθήκη
Αμαρουσίου «Σπύρος Λούης», στις 19 Νοεμβρίου.
Η Έκθεση διοργανώνεται
από την Κοινωφελή Επιχείρηση του Δήμου Αμαρουσίου (ΚΕΔΑ) και εντάσσεται
στον Κύκλο Εκθέσεων σημαντικών εικαστικών καλλιτεχνών, που ζουν και δημιουργούν
στην πόλη, σε μια προσπάθεια ανάδειξης του πολιτιστικού πλούτου του Αμαρουσίου.
Η έναρξη του συγκεκριμένου Κύκλου Εκθέσεων γίνεται με την Έκθεση της Λυδίας
Βενιέρη, στο πλαίσιο των επετειακών δράσεων του Δήμου για τα 200 χρόνια της
Εθνικής Ανεξαρτησίας.
Όπως σημειώνει ο Δήμαρχος
κ. Θεόδωρος Αμπατζόγλου:
«Με τη Λυδία Βενιέρη
εγκαινιάζουμε μια νέα εποχή στο Μαρούσι, όπου αξιόλογοι καλλιτέχνες θα δώσουν
νέα πνοή στον τόπο μας. Η υποστήριξη της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας
και η προβολή του έργου των καλλιτεχνών
της πόλης αποτελεί καίριο άξονα της πολιτιστικής πολιτικής του Δήμου Αμαρουσίου
και εμού προσωπικά».
Η καλλιτέχνις χρησιμοποιεί σύγχρονα μέσα για να
αναπαραστήσει τη βυρωνική εποχή, να ζωντανέψει τις ιστορίες, τους χαρακτήρες,
τα πρόσωπα του έργου του Βύρωνα. Επεξεργάζεται ψηφιακά, μεγάλα φωτογραφικά
ταμπλό δημιουργώντας γοητευτικές ψευδαισθήσεις, σ’ έναν αλληγορικό κόσμο που
ακροβατεί ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, με τον βυρωνικό μύθο να πρωταγωνιστεί.
Όπως σημειώνει η ίδια η Λυδία Βενιέρη: «Ο
λόρδος Βύρων με τα έργα του ξεσήκωσε τις
ρημαγμένες από φόβο, κούραση και θλίψη καρδιές των ανθρώπων, δημιουργώντας μια
εποχή ενός ηρωικού παρόντος όπου
πειρατές, βαμπίρ και αλληγορικές γυναίκες ενσάρκωναν διάσπαρτα όνειρα και
θρύλους σε μια παγκόσμια ανθρωπιστική ενότητα.»
Η Λυδία Βενιέρη στα έργα της ερευνά αυτήν ακριβώς τη
διάσταση, όπου η τέχνη, από παιχνίδι κι έμπνευση γίνεται συμπεριφορά, νοοτροπία,
που διαστέλλει την κοινή συνείδηση των ανθρώπων.
Η ανάγκη για εκτόνωση και ελευθερία, η αλτρουιστική
αγάπη των ενωμένων λαών, η εμβληματική ανάδειξη της γυναικείας υπόστασης σε θεότητες, χώρες και ιδέες, δημιούργησε
μια συντονισμένη ύπαρξη που έζησε όσο
ενα κοινό όνειρο, αφήνοντας στην παγκόσμια συνείδηση μια αμυδρή μνήμη ενός
πιθανού επίγειου παραδείσου. Έναν παράδεισο που περιέχει και τη μελαγχολία του
θανάτου, όσο και τη θλίψη ενός δειλινού,
την ίδια τη μνήμη ως φόρο τιμής στη ζωή, δίχως φόβο αλλά με πολύ πάθος.
Η γλύπτρια και ζωγράφος
Λυδία Βενιέρη, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Μαρούσι, έχει κερδίσει με το έργο
της διεθνή αναγνώριση. Σπούδασε στο Παρίσι και εργάστηκε για πολλά χρόνια στη
Νέα Υόρκη. Έχει παρουσιάσει εκθέσεις της σε πολλές πόλεις του κόσμου – με πιο
πρόσφατες στο Τόκιο και την Τεργέστη.
Η Ολυμπιακή Δημοτική Πινακοθήκη
«Σπύρος Λούης» στεγάζεται σε ένα υπέροχο νεοκλασικό, προσφάτως ανακαινισμένο. Ιστορικό
κτίριο του 1871, υπήρξε στο παρελθόν το πρώτο Σχολείο και αργότερα το παλαιό
Δημαρχείο της πόλης. Βρίσκεται στην Πλατεία Ηρώων, όπου και το Μνημείο Ηρώων,
σύμβολο συμμετοχής των Μαρουσιωτών στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα.
Επιμέλεια Έκθεσης :
Σωζήτα Γκουντούνα
Διάρκεια Έκθεσης : 19
Νοεμβρίου έως 31 Δεκεμβρίου 2021
Ημέρες και ώρες
λειτουργίας : Δευτέρα έως Σάββατο : 10.00 – 14.00 και 17.00 – 20.00
Ολυμπιακή Δημοτική Πινακοθήκη
«Σπύρος Λούης»
Διεύθυνση : Βασ. Σοφίας,
Πλατεία Ηρώων, 15124 - Μαρούσι
Τηλ : 2108056314, Email : keda@maroussi.gr
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου